Zaha Hadid Architects: duurzame ontwikkelingen in architectuur

In 2016 verloren we met Zaha Hadid een van ‘s werelds grootste, innovatiefste en vooruitstrevende architecten. Haar ziel leeft nu verder in Zaha Hadid Architects, het prominente architectenbureau uit Londen, dat onder meer het Antwerpse Havenhuis ontwierp. We spreken met Joris Pauwels, senior architect, over hoe duurzaamheid en ecologie in elk ontwerp een prominente rol krijgen.


Hoe slaagt Zaha Hadid Architects erin om een pioniersrol te vervullen en hoe gaan jullie dit in de toekomst met name op duurzame wijze blijven doen?

Door zeer bewust permanent de grenzen op te zoeken van ontwerp en technologie. En door bewust te zijn van de nieuwste technologische evoluties. We zijn ‘early adopters’ en stappen als eerste op een nieuwe technologische trein. Bovendien zullen we deze evoluties – zeker ook wat duurzame ontwikkelingen betreft – zelf mee stimuleren.

Voor onze ontwerpen vermijden wij herhaling en het kopiëren van kant-en-klare recepten als antwoord op ruimtelijke uitdagingen die per definitie uniek zijn. Wij zien het als onze taak om onderscheidende antwoorden te formuleren op het specifieke karakter van elke opdracht, elke locatie en elke ruimtelijke context.

Wat is de visie van het bureau op klimaatopwarming? Hoe pakken jullie dit concreet aan in jullie studies?

Klimaatopwarming en duurzaamheid zijn bepalende uitdagingen voor onze generatie. Wij geloven dat architectuur oplossingen kan aanreiken. Duurzaamheid moet vooropstaan in alle projectfasen: in ontwerpproces, de aanbesteding, de bouw en de ingebruikname. Het is essentieel dat opdrachtgever, aannemer en ontwerpteam volledig op elkaar afgestemd zijn en elkaars doel onderschrijven, waarbij – ook economisch – duurzame oplossingen vooropstaan.

Vandaag de dag worden vrijwel al onze projecten ontworpen op basis van specifieke en genormeerde duurzaamheidscriteria. Vaak worden de wettelijke minimumeisen scherper gesteld op vraag van de opdrachtgever. Als ontwerpteam zullen wij, ook zonder specifieke vraag in een opdracht, steeds duurzame voorstellen doen en terugverdientijden en voordelen ervan op langere termijn gedetailleerd toelichten.

Het lijkt ons niet simpel om met alle duurzaamheidscriteria rekening te houden.

Internationaal, bestaan er verschillende duurzaamheidscriteria – zoals Breeam, Lead, HQE, etc. – elk met hun eigen specificiteit en regelgeving. Voor een bureau als het onze, dat wereldwijd aan projecten werkt, is het belangrijk om volgens elk van deze criteria projecten te kunnen realiseren. Daarvoor werken we regelmatig nauw samen met gespecialiseerde duurzaamheidsconsultants om samen op zoek te gaan naar gepaste maatregelen die het ontwerpconcept versterken.

Hoe belangrijk worden duurzaamheid en ecologie? Welke toekomst zien jullie voor België?

De effecten van klimaatopwarming zijn overduidelijk, zeker in onze steden, waar de inbreng van zowel voldoende groen als water, een onmiddellijk en bepalende impact heeft op stedelijk welzijn. Wij onderschrijven volmondig de visie van huidige Bouwmeester, waarbij strategisch ontworpen stedelijke verdichting en bescherming van open ruimte en landschap vooropgesteld worden voor een duurzame toekomst voor onze omgeving. Bewustwording en voldoende aandacht voor de problematiek is hierbij essentieel om voldoende draagvlak te creëren voor noodzakelijke bijsturingen in architecturale en ruimtelijke planning. Wij zien niet in waarom verdichting geen troef zou kunnen zijn, zowel ecologisch, economisch als ruimtelijk en experiëntieel.

In België zouden steden nog sterker moeten inzetten op hergebruik en renovatie van bestaande gebouwen, zoals de opwaardering van het Havenhuis. Een nieuw gebouw mag zo ‘groen’ zijn als momenteel mogelijk, de kost van afbraak om plaats te maken voor nieuwbouw is zonder twijfel energieverslindend- en verkwistend. Duurzamer is om nieuwe concepten te ontwikkelen die bestaande structuren integreren.

Uit welke projecten blijkt dat Zaha Hadid Architects groenvoorziening en duurzaamheid hoog in het vaandel draagt?

Het Havenhuis, of Antwerp Port House, heeft op het vlak van duurzaamheid een ‘very good’ Breeam score behaald. Dat was een van de doelen die werden vooropgesteld bij de uitwerking van het project. Hiervoor werkten we nauw samen met Ingenium, een Belgisch ingenieursbureau technieken dat onder andere gespecialiseerd is in de opvolging en begeleiding van Breeam. Om deze score te behalen werd onder meer boorgatenergieopslag in combinatie met warmtepompen toegepast, werd in het nieuwe gebouw met koelplafonds en in het bestaande gebouw met koelbalken gewerkt en werden elektrische laadpalen voorzien voor een deel van het wagenpark. In het ontwerp was oorspronkelijk groen voorzien op het plein voor het gebouw. Dit bleek echter in strijd met het Masterplan Eilandje dat opgesteld werd door de stadsdiensten. In dat masterplan wordt gevraagd enkel harde materialen (kassei, betonstroken, metaal, etc.) te gebruiken voor de buitenaanleg teneinde het bestaande karakter van het havenlandschap te behouden en te versterken. In samenspraak met de opdrachtgever werd daarop uiteindelijk besloten om geen groen te voorzien.

Het duurzame, nieuwe hoofdkwartier voor Bee’ah, hét prominente milieu- en afvalverwerkingsbedrijf in het Midden-Oosten, in Sharjah, Verenigde Arabische Emiraten, heeft een LEED Platinum certificaat, met ultralaag carbon- en waterverbruik. Bee’ah wil een nieuwe standaard zetten in de Verenigde Arabische Emiraten, door het gebruik van 100 % groene, hernieuwbare energie en maximaal gebruik van uit afval gerecycleerde producten.

Het ontwerp voor het nieuwe hoofdkwartier is geïnspireerd op het omliggende woestijnlandschap en vormt een aaneenschakeling van in elkaar overlopende duinen. Deze zijn georiënteerd volgens de overheersende Shamal wind en werden zo ontworpen dat de interieurs baden in licht en zicht terwijl de blootstelling van glas aan het onverbiddelijke zonlicht geminimaliseerd werd.

Het nieuwe Eco Park en Green Rovers stadion in Gloucestershire, Verenigd Koninkrijk, zal een belangrijke bijdrage leveren aan de lokale gemeenschap. Het project combineert doorgedreven materiaalonderzoek en constructiemethoden met nieuwe ontwerpontwikkelingen teneinde een meer duurzame en inclusieve architectuur te realiseren. De Forest Green Rovers (een Engelse voetbalploeg, n.v.d.r.) ontwikkelden een alomvattende visie voor de site, waarbij het landelijke karakter gecombineerd wordt met nieuwe faciliteiten. Terwijl het nieuwe stadion het uithangbord vormt, creëert het project een nieuwe publieke omgeving met zowel recreatie als economische activiteiten, zodat de hele site bijdraagt aan een betere stadsomgeving, niet enkel op wedstrijddagen, maar elke dag van de week.

Het ontwerp behoudt en versterkt het weidelandschap in combinatie met de integratie van stadion en bijhorende functies. Het stadion is een belichaming van low-carbon constructiemethoden en zal het eerste volledig in hout gebouwde voetbalstadion zijn waarbij vrijwel elk element uit duurzaam geproduceerd hout gemaakt zal zijn, inclusief de structuur, het dak, de overkragingen en de gevel.

Welke concrete en duurzame maatregelen proberen jullie in de ontwerpen te integreren?

In onze masterplanning wordt momenteel vaak ontworpen op basis van het ‘Sponge city concept’, waarbij een duurzame stedelijke waterhuishouding en een ‘dynamisch landschap’ – dat sterk kan
veranderen, zowel in karakter als in oppervlakte, doorheen de seizoenen – vooropgesteld worden in het ontwerp. Ook concepten als TOD (Transit Oriented Development, een openbaar vervoer- en ruimtelijke ordening-concept) en ‘5min cities’, waarbij maximaal 5 minuten afstand vooropgesteld wordt vanaf een halte van het openbaar vervoer, staan voorop. Daarbij gaat ook bijzondere aandacht naar het reduceren van de ‘last mile’ door toepassing van ‘soft mobility’ zoals elektrische scooters en fietsen, op basis van deeleconomie. Het is belangrijk dat dit alles meegenomen wordt in doordachte ontwerpen.

Zaha Hadid Architects CG Concept Jaarboek 2020 klimaatopwarming duurzaamheid Joris Pauwels architect architectuur gebouwen groen klimaat klimaatverandering architectenbureau Londen Antwerpse Havenhuis ecologie toekomst technologie klimaatuitdagingen groenvoorziening maatregelen
Joris Pauwels – senior architect Zaha Hadid Architects

 

Meer weten? www.zaha-hadid.com