Waterdoorlaatbaarheid bij verhardingen is de toekomst

Waterdoorlaatbaarheid van de ondergrond wordt door de zich steeds sneller doorzettende klimaatverandering een van de cruciale punten bij de aanpak van zowel kleinere als grotere buitenruimtes. Op welke manieren kan je je steentje bijdragen tot een wereld waarbij bestrating niet een vijand, maar zelfs een bondgenoot wordt? Om hierover meer te weten te komen, bevroegen we een aantal specialisten in deze materie en gingen we na hoe deze nu en morgen de zaken aanpakken.

Voor we starten, moeten we even stilstaan bij de materialen die op de markt zijn en die kort schetsen. Algemeen kan je stellen dat er een onderscheid moet gemaakt worden tussen vast of halfvast. Onder vast vallen dan materialen als asfalt, beton, tegels, kasseien,… en bij halfvast kom je meestal uit bij materialen als kiezelsteentjes, grind of split.

Gaan we iets dieper op deze zaken in, dan moeten we bij de tegels al meegeven dat deze uit diverse materialen kunnen bestaan en dat vooral grote formaten trendy blijven bij de kleinere buitenoppervlakken. Verder zien we natuursteen (kasseien), keramische tegels, beton, asfalt, kleiklinkers,…

‘Nieuwe’ materialen

De klassiekers kennen we allemaal. Maar hoe zit het met innovaties en in welke mate spelen ze in op waterdoorlaatbaarheid? Samenvattend moeten we dan stellen dat het niet vooral gaat om ‘nieuwe’, maar eerder ‘herdachte’ materialen, en dat in een markt waarin de evolutie niet in maanden, maar wel in jaren wordt bekeken.

Zo merken we de voorbije paar jaar een opmerkelijke opmars van de waterdoorlatende klinkers. Klinkers zijn er al eeuwenlang, maar door nieuwe bewerkingen merken we dat er heden ten dage exemplaren op de markt gebracht worden die bijzonder geschikt zijn voor grote openbare ruimtes – denken we onder meer aan parkeerplaatsen – en die net zo herbruikbaar blijven als hun gekende ‘oude’ voorgangers. Een fabrikant als Vandersanden is hiervan een mooi voorbeeld. Hier vinden we onder meer hard gebakken sierbestrating en straatklinkers die meer dan een eeuw meegaan en door hun extreme hardheid via geoptimaliseerd bakken bestand zijn tegen de meest extreme weersinvloeden.

Verschuiving naar beton(tegels)

Eveneens interessant is hoezeer er dezer dagen bij vooral grote ruimtes een verschuiving is naar het materiaal beton. Beton dat de voorbije jaren steeds performanter is geworden op het vlak van waterdoorlaatbaarheid. Momenteel zijn er diverse betonproducten die het hemelwater ter plaatse infiltreren en via de fundering het water bufferen en naar de ondergrond afvoeren. Hierdoor worden enerzijds rioleringen ontlast en wordt anderzijds de steeds verder dalende grondwaterstand op peil gehouden.

Algemeen kan je stellen dat er momenteel vier types betonstraatstenen beschikbaar zijn: betonstraatstenen met verbrede voegen, betonstraatstenen met drainageopeningen, poreuze betonstraatstenen en grasbetontegels. Betonstraatstenen met verbrede voegen hebben aan de zijkanten brede nokken of afstandhouders, waardoor na het leggen brede voegen ontstaan.

Langs deze voegen wordt het water naar de fundering en ondergrond afgevoerd. De types met drainageopeningen zijn dan weer door hun specifieke vormgeving ontworpen om water te laten infiltreren via de na het leggen ontstane openingen.

Nog een stap verder is er de poreuze betonstraatsteen, die waterdoorlatend is door een poreuze betonsamenstelling. Voor dit type steen volstaat het de dichte betonsamenstelling van een klassieke steen te vervangen door een poreuze betonsamenstelling, zodat het vereiste infiltratievermogen bereikt wordt.

Tot slot zijn er nog de grasbetontegels, die eveneens als waterdoorlatende bestrating kunnen worden gebruikt, waarbij de openingen met steenslag of begroeiing worden opgevuld. Opgepast: houd bij elk type waterdoorlatende verharding wel rekening met de ondergrond. Breng je het niet aan op een doorlatende structuur, dan zijn vele inspanningen voor niets geweest.

Deze evoluties vinden we uiteraard terug bij de fabrikanten. Een firma als Eurodal, bijvoorbeeld, merkt duidelijk hoe er meer en meer verschoven wordt van betonnen klinkers naar prefab betonnen vloerplaten (en dat er anderzijds van hardhouten terrassen overgestapt wordt op composietmaterialen). Opvallend is, zo stelt men, dat vooral particuliere klanten dezer dagen makkelijk kiezen voor een prefab betonmateriaal met een strakke industriële look. Daarbij wil men zo weinig mogelijk voegen en bijgevolg zo weinig mogelijk onderhoud. Daarenboven kiest men massaal voor grootformaat tegels omdat dit rust in de tuin brengt en zwichten klanten voor materialen met een bewezen degelijkheid. Eurodal voegt er overigens nog aan toe dat vastgesteld wordt dat klanten steeds vaker opteren voor met hars gebonden kiezelstenen, in plaats van de klassieke losse kiezelverharding, en dat traditionele betonklinkers van 14 bij 14 cm duidelijk op hun retour zijn.

Spectrum veilige materialen wordt breder

Een firma als MBI ziet deze evolutie ook en niet enkel bij betonproducten. Hier stelt men hoezeer het keuzespectrum van ‘veilige’ keuzematerialen verbreedde. Een voorbeeld: merkten we hoe er aanvankelijk enkel in de tuin met grootformaat tegels uit het duurdere segment werd uitgepakt, dan zien we dat dit nu ook in openbare ruimtes steeds vaker het geval is. Een horecaplein wordt een visitekaartje voor een gemeente, een onderscheidend terras evolueert naar een heuse eyecatcher.

Hierbij wijst deze fabrikant op een eigen relatief nieuw product voor grote ruimtes, dat aansluit bij de geschetste ontwikkeling. Daarbij wordt ingespeeld op het feit dat kwaliteit er ook goed uit moet zien. Was het tot voor enkele jaren makkelijk om terug te grijpen naar relatief veilige materialen als de grijze straatklinker of de straatsteen, dan zijn er nu interessante alternatieven op de markt.

Nog in het prefab betongamma wijst Ebema-Stone&Style op een duidelijke stijging in de vraag naar multiformaten. Multiformaten, het zelf combineren van meerdere formaten, het gebruik van genuanceerde kleuren in de wildverbanden… men gaat dus méér doen met bestaande producten, en dat zowel in de particuliere als de projectmarkt.

Wat ons brengt naar het klassieke verhaal, want ook hier staat de wereld niet stil. Een andere ‘nieuwigheid’ in grote ruimtes vinden we immers bij de oeroude, klassieke platinnes. Hofman nv, een specialist in de aanleg van opritten, terrassen, openbare ruimtes en tuinen, geeft onder meer mee dat het een nieuwe platinne op de markt bracht en dat die ondertussen gebruikt werd in openbare ruimtes in Brussel en Brugge, waarbij de kleur heel sterk aanleunt bij die van de gekende Belgische platinnes.

Inspelen op waterinfiltratie

Bekijken we de zo ideaal mogelijke waterinfiltratie, dan wijzen de gesprekspartners erop dat daar duidelijk veel meer dan vroeger moet op ingespeeld worden. Dit heeft niet enkel te maken met een verhoogde bewustwording onder de opdrachtgevers, maar is eveneens het gevolg van strenger geworden regelgeving, die soms lokaal kan verschillen. Nemen we, bijvoorbeeld, de provincie Vlaams-Brabant. Daar is het gebruik van waterdoorlatende verharding verplicht, wat niet wegneemt dat dit lokaal ook nog via een verkavelingsvoorschrift opgelegd kan worden.

Algemeen zien onze gesprekspartners dat door de klimaatopwarming buien korter en intenser worden, gekoppeld aan vaak langere periodes van droogte. Aan de ene kant kan de bestaande riolering de hoge debieten niet slikken, maar anderzijds stel je dan weer vast dat de ondergrond droger en droger wordt. De conclusie: er moet slimmer en gerichter verhard worden, met steeds duurzamere materialen (waarbij de jongste tijd ook de vraag stijgt naar circulair), zoals onder meer een tuinpad in kleiklinkers of een oprit in waterdoorlaatbare kleiklinkers.

Nog interessant om weten: in winkelstraten is er een duidelijke verschuiving aan de gang naar het gebruik van meer graniettegels. Er zijn twee redenen. Enerzijds is er de voor wandelaars en fietsers belangrijke vlakheid, anderzijds vereenvoudigt dit het onderhoud.

Aansluitend ook nog dit: in grotere tuinen en bij openbare projecten merken we een trend naar steeds groter wordende grootformaat tegels, waarbij afmetingen van 1 meter op 1 meter in de nabije toekomst wellicht meer regel dan uitzondering worden.

Tegenwoordig worden zelfs grootformaat vloerplaten aangeboden van 2 meter op 2 meter, 2 meter op anderhalve meter,…

Circulariteit

Een woord dat bij verhardingen steeds vaker valt, is circulariteit. We gaven het al aan met de kleiklinkers: hergebruik is in. Zo zien we circulariteit ook terugkomen bij prefab vloerplaten, waarbij die hergebruikt kunnen worden voor een andere bestemming, bijvoorbeeld bij de verhuis van een bedrijf. Daarenboven stijgt de vraag naar materialen die voldoen aan labels, zodat gegarandeerd kan worden dat ze deel uitmaken van een duurzaam bouwverhaal. Hierbij is het van belang om niet enkel de herkomst van de verharding na te gaan, maar ook om, onder andere, te checken onder welke omstandigheden de productie gebeurde, wat het ideale gebruik is en welke de mogelijkheden nà gebruik zijn. Bij dit alles een constante rode draad: niemand is voorstander van een te grote ‘verstening’, oplossingen liggen eerder bij een symbiose tussen ‘grijs’ en ‘groen’. Daar komt bij dat het milieuaspect ook inhoudt dat er nagedacht wordt over onderhoudsarme aanleg, met een lange levensduur.

Misschien wel het mooiste voorbeeld van labeling vinden we bij Vandersanden, dat onder meer straatklinkers op de markt brengt. Hier is men als enige baksteenfabrikant gecertificeerd voor de MVO Prestatieladder en creëert men zelfs letterlijk nieuwe natuur in de eigen achtertuin, waardoor bijdragen aan een duurzame wereld een zeer concrete invulling krijgt.

Afwatering en waterbuffering

Een en ander brengt ons bij de manier waarop je het beste verharding met groen verzoent. De keuze voor minder verharding ligt het meest voor de hand, maar een meer praktische oplossing ligt in het opteren voor afwaterings- en waterbufferingssystemen. Helaas is dit nog niet verplicht bij de particuliere opdrachtgever, zodat hem of haar daar het beste kan op gewezen worden. Bij de overheid merken we omgekeerd dan weer wel hoe ‘waterpasserende’ bestrating, al dan niet in combinatie met opvangsystemen, wel zijn weg naar de markt heeft gevonden.

Onze gesprekspartners merken in dit verband op hoe belangrijk het is om altijd te vertrekken van lokaal infiltreren van water in de bodem. Heb je te maken met een weinig doorlaatbare ondergrond zoals klei, dan moet er een grotere buffer voorzien worden in de onderfundering, zodat het water vertraagd kan infiltreren in de bodem.

Waterdoorlaatbaarheid is een belangrijke factor geworden bij de keuze van het verhardingsmateriaal omdat de gemeenten dit ook opleggen aan hun bewoners bij de voorwaarden om rond de woning te mogen verharden. Tot slot nog meegeven dat er bij dit alles er één element is dat niet onderschat mag worden: de voeg.

Bij de aanleg van een waterdoorlatende verharding is het belangrijk goed na te denken over een juiste afstemming van het geheel, zoals bijvoorbeeld de waterdoorlatendheid van de voeg (of het gebrek daaraan) en de hoeveelheid water die ineens afgevoerd moet kunnen worden. Houd er hierbij rekening mee dat het aantal voegen en de hellingshoek van het afschot variabel, maar wel van grote invloed kunnen zijn.

Het onderhoud

Afsluitend staan we nog even stil bij het onderhoud van verharding of bestrating. De antwoorden die we kregen, waren zeer divers, we lijsten ze even voor je op:

• Voorkomen is beter dan genezen: tijdens de aanleg kan je al heel wat doen om groengroei te beperken.
• Maak de voegen niet te breed: hoe breder, hoe meer voedingsbodem er ontstaat.
• Vul de voegen niet op met te fijn materiaal (bijvoorbeeld: zand met een minimum gehalte aan fijn materiaal < 0,063 mm). Hoe fijner het materiaal, hoe meer water dit vasthoudt.
•  Voorzie een kantopsluiting rondom de verharding. Deze houdt alle materialen op zijn plaats en gaat het kantelen en zijdelings verplaatsen van de verharding tegen. Zo vermijd je tevens dat voegen mettertijd breder worden en meer groengroei kunnen bevatten. Met een kantopsluiting rondom vermijd je ook direct contact tussen de verharding en de omgeving.
• Vermijd afwatering van onverharde delen naar de verharding.
• Vermijd hoeken en details waar het vuil zich kan opstapelen, zoals afgevallen bladeren.

 

Dit artikel kwam mede tot stand dankzij de input van Febe, Wienerberger, Hofman nv, MBI De Steenmeesters, Vandersanden, Ebema en Eurodal

 

Auteur: Jan Hoffman