VRP-Planningsprijs 2016 voor provincie Antwerpen en West-Vlaanderen
De tweejaarlijkse VRP-Planningsprijs is dit jaar toegekend aan twee initiatieven: De Groene Zes (provincie Antwerpen) en Openruimtekamers Gavers en Essers (provincie West-Vlaanderen).
Beide projecten zijn erg verschillend maar ze zijn allebei een knap staaltje van ambtelijk activisme. Van grote professionaliteit ook, zowel op niveau van beleid als bij de ondersteunende studiebureaus, aldus de jury. Beide projecten zijn de reflectie van een waardevolle zoektocht, van lange leertrajecten waarin inzicht wordt ontwikkeld en gedeeld met vele partijen samen.
De jury hoopt met deze gedeelde prijs de vele ambtenaren die vaak ondanks de omstandigheden en het vaak onoverzichtelijk kader waarin ze moeten werken, blijk geven van meer ondernemingszin dan hen doorgaans wordt toegeschreven. Het is een prijs voor publieke entrepreneurs die broodnodig zijn om tegemoet te komen aan de complexe uitdagingen die zich in dit land van de lakse ruimtelijke ordening stellen.
De Groene zes
Groene zes is een breed opgezet initiatief dat werd ondersteund als Strategisch Project door Ruimte Vlaanderen. Het oorspronkelijk initiatief lag bij de gemeente Braschaat en bracht zes gemeentes uit de Antwerpse rand samen die hard nadachten over de strategische uitdagingen die hen binden. Hoe omgaan met het patrimonium aan kastelen en bijhorende parkjes? Hoe omgaan met de woonparken? Wat met het tanend aanbod aan handel en voorzieningen in de kernen? Wat met de openruimtestructuur, de ecologische en recreatieve waarde?
BUUR maakte voor ‘de Groene Zes’ twee toolkits. De Toolkit Woonparken onderzoekt hoe deze groene woonwijken zich in de toekomst duurzaam kunnen ontwikkelen zonder de natuurlijke kwaliteit van het open landschap verder te verhinderen. De Toolkit Woonkernen verzamelt strategieën en instrumenten voor kernversterking in de dorpscentra. Beide toolkits formuleren recepten voor wijd verspreide problemen in het Vlaamse vernevelde landschap: hoe kan de suburbanisatie worden afgebouwd, hoe kunnen bestaande verkavelingen worden verdicht en hoe kunnen we van de kernen opnieuw de geprefereerde woon-, werk- en winkelplekken maken met alle kwaliteiten die dat ondersteunen?
Het resultaat is zeer mooi gemeenschappelijk studiewerk. Een kader waarin mogelijke keuzes worden verkend. Kernversterkend verdichten, selectief herverkavelen en versterken van de groenstructuur in de woonparken. Een zeer mooi verslag ook met een indrukwekkend en goed gedocumenteerd overzicht van het instrumentarium dat door lokale overheden kan worden ingezet.
Voorts, nobele intenties tot samenwerking, maar tegelijk bitter weinig garanties. De provincie laat mogelijkheden zien maar laat de gemeentelijke autonomie intact. De echt moeilijke thema’s, zoals mobiliteit en mobiliteitsgestuurde herontwikkeling blijven buiten beeld. Op de goede verstandhouding staat een prijs. Het mag niet te veel pijn doen, en wordt nooit bindend.
Openruimtekamers De Gavers – Essers
Het traject De Gavers bevindt zich in een ander uiterste. Formeel werd voor de Planningsprijs een gortdroog RUP ingediend, waarop in de visualisatie twee kleurvlakken te zien zijn. Dit RUP blijkt de uitkomst van een zeer lang traject waarin gezocht werd om het provinicaal domein De Gavers uit te breiden en een grotere groenpool te ontwikkelen in de rand van de Kortrijkse stedelijke agglomeratie.
De oefening is de zoektocht naar de kleine deur waar toch een kameel door moet. Na een lange zoektocht om landbouw en natuur te verweven, werd het geweer van schouder veranderd en koos men resoluut om vanuit het provinciaal domein als kern van het gebied te vertrekken.
De provincie nam zelf een leidende rol op en zocht naar de gepaste juridische kaders om doortastend die leidende rol waar te maken. Het nieuwe landinrichtingsdecreet bood soelaas: aan het RUP werd een inrichtingsnota gekoppeld. De inrichtingsnota schept het kader voor de grondcompensatie. De nota legt duidelijk de ambities van het initiatiefnemend beleidsniveau vast en maakt anderzijds erg concreet wat de financiële consequenties van dit gekozen beleid zullen zijn. De Gavers wordt een van de eerste gebieden waarvoor een inrichtingsnota zal worden opgemaakt.
Het geheel oogt allemaal weinig spectaculair, maar wie beter kijkt, realiseert dat hier iets strafs gebeurt. Hier wordt landbouw onteigend voor natuur. Maar hier wordt ook een kader geboden voor grondgebonden landbouw, in overleg, zonder landbouwers buiten te pesten. Hier wordt nagedacht over waar de kwesties best worden ontkoppeld en ruimtelijk gescheiden (hier natuur, hier landbouw) om vervolgens na te denken over hoe, in overleg, terrein gewonnen kan worden om boeren tot een meer ecologische bedrijfsvoering aan te zetten en hun productie meer op de nabijgelegen stad, en het natuurdomein zelf af te stemmen.
