Vaste planten van de toekomst: een klimaatbestendig assortiment
In 2023 zijn alweer heel wat weerrecords gesneuveld. Van grote droogte in de vroege zomer tot de natste herfstmaand ooit sinds de start van de metingen in 1901. Naast een stijging van de gemiddelde temperaturen, hebben we te maken met een afwisseling van lange droogteperioden met extreme piekneerslagen en met nattere najaars- en wintermaanden. Nu de weersomstandigheden in toenemende mate extremer worden, vraagt dat ook om een klimaatbestendiger vaste plantenassortiment.
Waterberging in de bodem
Hoe groener de tuin en hoe groener elke woonwijk, des te beter is de waterberging. Groen vangt een flink deel van de neerslag op en voert het af in de bodem. Daardoor ontstaan minder snel plassen en wordt het riool minder belast dan bij veel verharding. Vaste planten spelen daarin een belangrijke rol; zij nemen water op en verdampen het via hun bladoppervlak.
Een wadi (verdiept, waterdoorlatend deel in de tuin) of een greppel (in openbaar groen) kan tijdelijk dienen als opvang van hemelwater. Een wadi biedt ook genoeg mogelijkheden voor creatieve vormgeving. Combineer in de beplanting met bloeikleuren en bladvormen en decoreer bijvoorbeeld met mooie grote keien.
In nieuwbouwwijken kunnen we groenaanplant en wadi’s ook combineren met buffermaatregelen onder de grond, zoals infiltratiekratten en opslagreservoirs. Op plekken met weinig ruimte is een combinatie van ondergrondse opvang en veel groen vaak de beste optie.
Groen vangt een flink deel van de neerslag op en voert het af in de bodem. Daardoor ontstaan minder snel plassen en wordt het riool minder belast dan bij veel verharding.
Wadi-planten
Een wadi verbetert de infiltratiecapaciteit, buffert regenwater en kan door de toepassing van vaste planten ook een hoge sierwaarde hebben. Een goed ontworpen wadi is niet alleen een lust voor het oog, maar een ‘natte plek’ draagt ook bij aan natuurrijkdom, bijvoorbeeld als drink- en badderplaats voor insecten, vogels en kleine dieren in de tuin.
De beplanting in een wadi hangt ook samen met de grondsoort. De gele lis (Iris pseudacorus) kan het jaar rond in ondiep water staan, maar overleeft en bloeit ook prima in drogere omstandigheden op kleigrond. Dat geldt eveneens voor lentebloeiers als de dotterbloem (Caltha palustris) en de pinksterbloem (Cardamine pratensis). Filipendula (moerasspirea. F. ulmaria, F. purpurea … ) houdt van natte voeten en heeft geen last van een overstroming die langere tijd duurt.
Op zandgrond kan ook voor prairieplanten worden gekozen, zeker iets hoger op de oever. Denk aan Gillenia triofoliata (braakwortelspirea) en Echinacea purpurea (de oorspronkelijke soort blijkt vaak het langstlevend). Kalimeris incisa (schijnaster) is breed inzetbaar, bloeit vroeg en langdurig in zachtblauw of wit. Ook Helenium-hybriden (H. ‘Sahin’s Early flowerer”, H. ‘Loysder Wieck’ … ) zijn taai.
Lythrym salicaria (gewone kattestaart) is een onverwoestbare plant die maanden in het water kan staan maar die ook in droge maanden doorgroeit en bloeit. Veel van deze soorten zijn bovendien zeer aantrekkelijk voor bijen, hommels en vlinders en dragen zo bij aan de biodiversiteit. In het late voorjaar is Thlalictrum aquilegifolium (in het wit als ‘Album’ en diep paars met donkere stengels als ‘Black Stockings’) een sterke plant die het prima doet (en soms uitzaait) op natte bodems, maar die tot het eind van de zomer ook drogere periodes prima doorstaat.
Hitte-eilanden en droogte
In stedelijke gebieden kan de temperatuur in onze zomers flink oplopen. Gebouwen en verharding zullen warmte vasthouden en uitstralen. Dit ‘hitte-eiland’-fenomeen komt helaas in toenemende mate voor. Door gebruik van veel meer bomen, heesters en groepen vaste planten wordt dit effect kleiner. Want naarmate er meer groen is, loopt de omgevingstemperatuur minder hoog op. Ruimte maken voor beplantingen in stedelijk gebied is dus belangrijker dan ooit. Van stadspark tot daktuinen, alle groen kan helpen om de temperatuur enkele graden te laten zakken op warme dagen.
Toekomstbestendige toppers
Klimatologen voorspellen voor de Lage Landen meer droogte in de zomers. Inmiddels is de nodige ervaring opgedaan, ook in openbaar groen, met zeer droogte-resistente vaste planten die deel kunnen gaan uitmaken van een toekomstbestendig assortiment.
Nepeta-soorten, van groot (N. sibirica), medium (N. faassenii en N. racemosa-cultivars) tot klein (N. ‘Kit Cat’), doorstaan grote droogte en trekken veel insecten. Phlomis russeliana (brandkruid) blijft na de zachtgele bloei ook langdurig decoratief met de etage-vormige bloeiwijzen die mooie zaaddozen vormen. Rudbeckia (R. fulgida, R. triloba) behoeft geen verdere aanbeveling: oersterk en langdurig bloeiend in de nazomer. Onder de Asters is de paarse A. ageratoides ‘Ezo Murazaki’ een onverwoestbare doorloper, die bloeit van eind augustus tot ver in november in een aansprekende paarse tint.
Inmiddels is de nodige ervaring opgedaan, ook in openbaar groen, met zeer droogte-resistente vaste planten die deel kunnen gaan uitmaken van een toekomstbestendig assortiment.
Breed inzetbare soorten
Als we in onze beplantingen zoveel mogelijk meebewegen met de natuur, kunnen we borders aanleggen die jarenlang mooi blijven. Het is fascinerend om te zien hoe bepaalde planten zich prima staande houden in allerlei omstandigheden. Persicaria amplexicaulis (duizendknoop) kent inmiddels een groot aantal cultivars die minder hoog worden (zoals P. ‘Blackfield’) en een groot aantal bloeikleuren (wit, roze, purper, rood). Alleen in zeer hete perioden kan het brede blad soms minder mooi worden.
Wisselende omstandigheden van droogte en regen kan deze plantsoort echter prima aan. Sanguisorba (pimpernel) is breed inzetbaar en kent in de familie zowel vroeg- als laatbloeiende soorten, van S. menziesii tot S. officinalis ‘Tanna’ en hoge nazomerbloeiers zoals S. ‘All time high’. Eupatorium (koninginnekruid) behoeft eigenlijk geen aanbeveling meer. Eupatorium cannabinum kan veel vocht verdragen en doet het prima op zeer natte plekken. Eupatorium rugosum en haar cultivars (Eup. rugosum ‘Snowball’ of de bruinbladige ‘Chocolate’) kunnen ook veel verschillende omstandigheden prima aan. Eupatorium purpureum en Eup. maculatum ‘Atropurpureum’ zijn vlindermagneten en doen het prima achterin een robuuste border.
Kale grond kun je bedekken met mulch of houtsnippers om vochtverlies in te perken, maar het toepassen van bodembedekkers is altijd een veel betere oplossing.
Bescherming met bodembedekkers
Kale grond kun je bedekken met mulch of houtsnippers om vochtverlies in te perken, maar het toepassen van bodembedekkers is altijd een veel betere oplossing. Zowel boomspiegels als de aarde onder de nieuw aangeplante heesters kun je beplanten met bodembedekkende vaste planten. Dit gaat het dichtslempen van de grond tegen bij langdurige regenbuien en voorkomt het wegspoelen van de vruchtbare toplaag. De beplanting houdt de bodem beschaduwd en vochtig tijdens hete zomerdagen. Kies bij voorkeur vaste planten die goed dichtgroeien, voldoende decoratieve waarde hebben en interessant zijn voor insecten.
Phuopsis stylosa (roze kruisjeskruid) bloeit langdurig, is aantrekkelijk voor vlinders, vormt een dik tapijt en blijft groen in zachte winters. Voor vroege voorjaarsbloei (vanaf april) is Phlox subulata in diverse tinten een sterke plant in droge omstandigheden en een vroege bron van nectar voor bijvoorbeeld hommels. Ajuga reptans doet het goed in nattere omstandigheden en ook op vette klei. Pluspunt van deze plant zijn de diverse cultivars met afwijkende bladkleuren (bijvoorbeeld A. reptans ‘Atropupurea’ met bronskleurig blad) waardoor de plant ook buiten de bloeitijd interessant blijft. Het voordeel van de Geranium macrorrhizum is dat deze plant het onkruid kan overgroeien en onderdrukken. Ook krijgt het blad een mooie herfstkleur en blijft het in de winter aan de plant vast zitten. Geschikt voor moeilijke plekken en grotere oppervlakken dus, maar wat weinig subtiel misschien …
Geranium sanguineum ‘Max Frei’ is in alle delen kleiner, met een meer glanzend blad en langdurige, aantrekkelijke rood-paarse bloei. Geranium nodosum (roze of wit) is de soort die het zelfs in droge schaduw nog doet!
Harde wind vraagt met name in de kustprovincies om een assortiment planten dat minder snel omwaait en wel tegen een stootje kan.
Windkracht 6
Er is nog een derde natuurkracht die de laatste jaren toeneemt en dat is natuurlijk de wind. Al meerdere jaren zien we vaker harde wind en stevige zomerstormen voorbijkomen. Dat vraagt met name in de kustprovincies om een assortiment planten dat minder snel omwaait en wel tegen een stootje kan. Op voldoende doorlatende grond is Achillea millefolium (duizendblad, leverbaar in vele kleuren) een plant die meebeweegt met de wind. De schermbloem geeft een mooi contrast tussen andere bloemvormen.
Agastache foeniculum (dropplant) doorstaat droogte en wind, geurt heerlijk en is ook nog eens nuttig voor vele insecten. Salvia nemorosa (bossalie) is een plant die goed tegen harde wind kan en maandenlang bloeit met rechte stengels met prachtige witte, paarse of roze bloemen eraan. Salvia nemorosa kan tegen de brandende zon in de zomermaanden en in een droge bodem groeien. Ook deze stralende plant trekt bijen en vlinders aan, waarmee ze bijdraagt aan de biodiversiteit. Sterke grassen die mee wapperen in de wind zijn onder andere Pennisetum alupeceroides (van de bekende ‘Hameln’ tot de majestueuze ‘Cassian’) en Miscanthus sinensis-soorten zoals ‘Kleine Silberspinne’. Panicum ‘Northwind’ komt zelfs na windkracht 7 weer fier omhoog in elke border!
Tekst: Marianne Greiner
Beeldmateriaal: Perennial Power
