Tentoonstelling over de noodzaak van kunst en tuinieren

In de zomer van 2021 toont het Centraal Museum Utrecht de tentoonstelling ‘De Botanische Revolutie; over de noodzaak van kunst en tuinieren. Hedendaagse kunstenaars reflecteren op de betekenis van de tuin. Wat zegt de tuin over de tijd waarin we nu leven?

 

De tuin spreekt al eeuwenlang tot de verbeelding. Het is een plek die geassocieerd wordt met harmonische idylle, een plek waar de cyclus van het leven tot uiting komt, een plek voor contemplatie, rust van dagelijkse hectiek en beslommeringen. Vooral in deze tijden van thuisblijven is een sterke hang naar een eigen stukje groen te merken.

De botanische revolutie, Over de noodzaak van kunst en tuinieren vertelt het verhaal van de tuin als vruchtbare inspiratiebron voor kunstenaars. Door de eeuwen heen hebben kunstenaars, schrijvers, dichters en denkers de tuin telkens op een andere manier beschreven, weergegeven en vormgegeven. Gerrit Komrij – aan wiens Huizinga-lezing uit 1990 de titel is ontleend – beschrijft hoe het beeld van de tuin lange tijd nauw verweven is geweest met mentaliteitsontwikkelingen en controverses tussen ideeën werelden. De tuin, zo beschrijft Komrij, is een wezenlijke metafoor voor onze relatie met de natuur en zijn lezing is dan ook een pleidooi de relatie tussen tuin en denkwereld opnieuw aan te zwengelen.

Ook in hedendaagse kunst is de tuin een rijke bron van inspiratie. Het is geen romantisch verlangen dat centraal staat, maar de roep om een nieuw bewustzijn van onze relatie met de aarde. Wat voor actuele reflecties bieden kunstenaars op het paradijs, de volkstuin, botanie en klimaatverandering? Verrassende klassieke en moderne voorbeelden tonen de diepe wortels van de thema’s uit de tentoonstelling.

Een baken van hoop

De opwarming van de aarde, maar ook de COVID-19-pandemie dwingen ons tot het radicaal herdefiniëren van de huidige relatie tussen cultuur en natuur. “De crisis waar we ons nu in bevinden dwingt ons de beelden die wij aan de natuur geven radicaal opnieuw te bekijken. Zo zouden we tegenwoordig leven in een tijdperk dat men ook wel het antropoceen is gaan noemen. Een nieuw geologisch tijdperk, volgend op het holoceen, waarin de mens de natuur volledig is gaan domineren. Het coronavirus laat ons zien dat het idee dat de samenleving door de mens en enkel de mens wordt gevormd – en daarmee maakbaar is –fictie is,” aldus conservator Laurie Cluitmans. “De globale crisis geeft ons geen kans te vluchten en werpt ons terug op onze eigen wortels. Enerzijds dwingt de crisis ons zo lokaal te gaan. In dat licht bezien is het begrijpelijk dat we teruggrijpen op de tuin en de moestuin. Maar ook is het een moment dat ons de mogelijkheid biedt opnieuw om ons heen te kijken. Anderzijds maakt deze crisis het des te schrijnend voor degenen die ontworteld raakten en juist geen huis of thuis hebben. In zijn serie ‘Rooted’ fotografeert Henk Wildschut geïmproviseerde tuintjes die in verschillende vluchtelingenkampen worden aangelegd. Midden in woestijnachtig landschap dienen halve jerrycans als plantenpotten. De tuinen zijn vaak afbakeningen rondom een tent en duiden op de menselijke behoefte om een eigen plek te hebben. Opvallend is dat het niet alleen maar eetbare planten zijn. Ook rozen en andere bloemen worden geplant. De bloemen, zo vertelt Wildschut, dienen een ander belang, ze brengen schoonheid en herinneren bijvoorbeeld aan thuis. De foto’s van Wildschut tonen de veerkracht van mens en natuur die de wildernis tot bloei kunnen laten komen. Het is de schoonheid van de tuin waaruit we troost kunnen putten. Het is de veerkracht van de tuin die ons hoopvol stemt. De symbolische waarde van het laten groeien en bloeien, het scheppen van sfeer en orde in een desolate plek, is een baken van hoop.”

Het is dan ook niet verwonderlijk dat kunstenaars, schrijvers, dichters en denkers zich opnieuw laten inspireren door de tuin. Samen met deze kunstenaars onderzoekt het Centraal Museum in de tentoonstelling de dieperliggende betekenis van de tuin en onze hedendaagse relaties met de natuur. De neo-middeleeuwse museumtuin, die al die verschillende panden, van middeleeuws klooster, tot negentiende-eeuwse stallen, tot kerk, tot  modernistische nieuwbouw, met elkaar verbindt, vormt daarbij het middelpunt.

Naast hedendaagse kunstwerken van Maria Thereza Alves, Sara Sejin Chang, Jeremy Deller, Stan Douglas, Ian Hamilton Finlay, Lungiswa Gqunta, Kerry James Marshall en Henk Wildschut, zijn op de expositie bruiklenen te zien van moderne en oude kunstenaars zoals Albrecht Dürer, Vincent van Gogh, Maria Sibylla Merian en Tetsumi Kudo.

De Botanische Revolutie is te zien van 19 juni tot en met 19 september 2021.

Bron en foto: Centraal Museum Utrecht