Ontwerp, bouw en landschapsontwikkeling in één

“Nee hoor, daar ben ik helemaal niet bang voor”, zegt Daniël Venneman, voorman van het Amsterdamse architectenbureau Woonpioniers, in antwoord of een keuze voor zo’n expliciete bureaunaam hem als architect niet beperkt in het soort opdrachten dat hij krijgt. “We worden ook regelmatig voor andersoortige projecten benaderd. Maar belangrijker is dat ik zo’n expliciete keuze helemaal niet negatief vind. Wonen is wat mij betreft dé opgave waar we als samenleving nu voor staan. En er is grote behoefte aan innovatie. We moeten hoognodig uitvinden hoe we allemaal samen op deze planeet op een prettige en verantwoorde manier kunnen verblijven. Het is ontzettend interessant om daar intensief en geconcentreerd mee bezig te zijn.” Een duidelijke keus dus. En een heldere missie.

Veel van de huizen die Woonpioniers heeft gemaakt, vooral in de begindagen, zijn heel bescheiden van maat. “Eigenlijk waren we ‘tiny house-bouwers avant la lettre’. In die beweging liggen dan ook duidelijk onze roots. Ook nu nog is onze stelling: de filosofie die hieraan ten grondslag ligt, gaat om zoveel meer dan de grootte. De werkelijke betekenis ervan is het bewustwordingsproces dat eraan ten grondslag ligt en dat je best een kleine revolutie kunt noemen”. Hernieuwbare biobased materialen vormen het basisingrediënt van de gebouwen die Woonpioniers ontwerpt. Dit zijn natuurlijk gegroeide, niet toxische materialen die in de regel minder CO₂ uitstoten, of zelfs opslaan.

“Wat de opdrachtgevers die ons benaderen met elkaar gemeen hebben, is dat ze niet meer willen dan echt nodig, en dit zo duurzaam mogelijk gerealiseerd. Ze laten hun wens niet bepalen door wat ze kunnen hebben, maar wat ze willen hebben. En daarin willen ze samen met ons pionieren. Als eerbetoon aan de mensen die hun nek willen uitsteken om iets bijzonders te realiseren en daarmee een voorbeeldfunctie vervullen, hebben we ons bureau Woonpioniers genoemd.”

“Wat ons ontwerpbureau inmiddels echt uniek maakt, is dat ze onze ontwerppraktijk combineert met een bouwtak ‘Bouwpioniers’ en met een multidisciplinair samenwerkingsverband gericht op collectief ontwikkelen ‘Woonco’.

Vanuit deze keten ontwikkelen we schaalbare woonconcepten tussen architectuur en productontwerp in.

“Vanuit deze keten ontwikkelen we schaalbare woonconcepten tussen architectuur en productontwerp in. Deze concepten combineren heldere architectonische uitgangspunten met precies de juiste mate van ontwerpvrijheid. Duurzaamheid is hierin geen ‘groene optie’ maar als hoofdingrediënt versleuteld in de opbouw van iedere module of ieder element. Een succesfactor hierbij is tevens dat de bouwkosten hiermee vooraf al grotendeels in zicht zijn. Je opdrachtgever rondom de tekentafel gewoon kunnen zeggen: “Als dit is wat je wilt, dan weet ik uit ervaring dat het ongeveer zoveel zal kosten.” Tussen ‘one-size-fits-all’ enerzijds en chique maatwerk anderzijds, bieden we zo ‘goede confectie’. Betaalbaar en kwalitatief, maar toch eigen. Waarbij de ‘winst’ wordt geïnvesteerd in duurzaamheid, betaalbaarheid en vergroening.”

“Ten tweede hebben we ons in het participatief ontwerpen en ontwikkelen van collectieve woonvormen gespecialiseerd. Want de voor de hand liggende vervolgstap na downsizen is om niet alles zelf te willen hebben. ‘The best of both’, daar gaat het om: je eigen stek, maar gezamenlijk investeren in duurzame maatregelen die zichzelf terugverdienen. Minder schutting en meer ruimte voor spontane ontmoeting en biodiversiteit. We geloven erin dat je op die manier inderdaad in zowel sociaal als ecologisch opzicht veel efficiëntere en gezondere steden kunt maken. Daardoor zijn wij inmiddels op een heel vanzelfsprekende manier doorgegroeid naar het ontwerpen van projecten voor bewonerscollectieven, die vaak dezelfde ecologische uitgangspunten kennen. Juist op aandringen van particulieren, begint collectieve micro-housing nu op allerlei plekken een nieuwe stedenbouwkundige smaak te worden.”

Juist op aandringen van particulieren, begint collectieve micro-housing nu op allerlei plekken een nieuwe stedenbouwkundige smaak te worden.

Woonpioniers helpt aspirantbewoners en ontwikkelaars de juiste keuzes te maken in het complexe krachtenveld van woningontwikkeling. Bouwpioniers kan de ontwerpen die hieruit volgen, bouwen. Woonco is daarbij als het ware de overtreffende trap van Woonpioniers gericht op grotere collectieve projecten en gebiedsontwikkeling. Dit is een door Woonpioniers opgericht collectief van maatschappelijk betrokken stedenbouwers, architecten, landschapsarchitecten, ecologen, proces- en ontwikkelexperts, dat met gebundelde krachten en in samenwerking met lokale partijen (overheden, wooncorporaties maar ook bouwers en kleinere beleggers) een nieuwe ontwikkelcultuur aanjaagt. Bij elke opgave kan er zo van meet af aan integraal vanuit landschap, grondgebruik, waterbeheer en beplanting worden gedacht.

Bij elke opgave kan er zo van meet af aan integraal vanuit landschap, grondgebruik, waterbeheer en beplanting worden gedacht.

“Dit is inspirerend, want zo verandert de discussie van ‘doing less bad’ naar ‘doing more good’. Vanuit samenwerking met bijvoorbeeld soortenexperts zoals Arjan Boekel van Bloeimeesters, geven we vorm aan leefomgevingen die jaar na jaar veerkrachtiger worden. Biobased gebouwd, gaan de woningen daarbij ook op het niveau van het materiaal een relatie aan met het landschap. Deze nieuwe bouwcultuur gaat dus over een vorm van ecologisch herstel die mensen onderdeel maakt van het landschap waarin ze wonen.”

Deze nieuwe bouwcultuur gaat dus over een vorm van ecologisch herstel die mensen onderdeel maakt van het landschap waarin ze wonen

De collectieve projecten die hieruit voortvloeien kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van zowel de woningbouw- als de biodiversiteitsopgave. “Met Woonpioniers, Bouwpioniers en Woonco zien we door onze oogharen de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Nederland als een web van groene coöperatieve ontwikkel- en transitiemodellen op maat, samen met lokale bestuurders, bewoners en ondernemers. Buurten, wijken en verzamelgebouwen waar innovatieve woonvormen en duurzame maatregelen vleugels krijgen omdat ze van onderaf en samen gedragen worden. Als uitbreiding langs de randen van steden en dorpen, als herontwikkeling binnen bestaande contouren of als transformatie van erven in het buitengebied.”

Door maatschappelijke doelstellingen daarbij niet als verplichting, maar als (ontwerp)kans voor een fijnere leefomgeving in te zetten, ziet Daniël overigens dat toekomstige bewoners deze ook echt omarmen: “Hiermee borg je dat duurzaamheidsmaatregelen op de lange termijn worden gedragen, en dat buurten door bewoners zelf onderhouden worden. Zo geven we samen met toekomstige bewoners handen en voeten aan het aanjagen van stikstof- en CO₂-neutraal bouwen, het vergroten van de betaalbaarheid van wonen en het radicaal stimuleren van de biodiversiteit van de gebouwde omgeving.”

“Bij veel mensen jeuken hun vingers om Nederland via wooninitiatieven te vergroenen, zodra ze de ruimte krijgen.”

“Bij veel mensen jeuken hun vingers om Nederland via wooninitiatieven te vergroenen, zodra ze de ruimte krijgen. Een behoefte die, mits goed begeleid, tot prachtige resultaten kan leiden. Samen met gemeenten, woningbouwcorporaties en kleinschalige ontwikkelaars werken we dan ook graag verder aan opschaling van deze integrale duurzame ‘natuurbuurtjes’.”

We zien voor ons dat we samen met bewoners en/of maatschappelijke organisaties buurtjes van maximaal 30 tot 40 huishoudens ontwikkelen. Dit is qua proces behapbaar en een perfecte schaal om dingen collectief te organiseren. Een moestuin, speeltuin, kas, fietsenschuur of klushok misschien? Het is ook ideaal voor het centraal opwekken en opslaan van energie, het delen van een auto tot aan een gemeenschappelijke keuken, kinderopvang of sportfaciliteit aan toe. En natuurlijk voor het samen aanplanten, verstevigen en onderhouden van groen, op eigen terrein of in de buurt. Daarbij kan elke project voor zich bepalen wat de gewenste mate van collectiviteit is en wat men eventueel wel en niet wil delen. Zo kan dit voor een brede doelgroep werken.

Woongaard

Perfect voor de randen van stad of dorp, of ter transformatie van vrijkomende agrarische erven zien een ontwikkelmodel voor ons waarin Aspirant bewoners samen om een biodivers landschap creëren en zo mogelijk zelfs samen groente, fruit en noten kweken. “Vanuit precies de juiste balans tussen “top-down” en “bottom-up” geven we vorm aan kleine wijkjes waarin organische gebiedsontwikkeling wordt ingezet ten behoeve van communityvorming en het samen bouwen aan landschappelijke kwaliteit. Sociaal wonen, duurzaam bouwen en landschapsvorming gecombineerd.”

Sprout

Sprout is een voorbeeld circulair en biobased woningconcept dat zich perfect zou lenen voor dit soort woongaardjes. Wat dit concept kenmerkt, naast haar opbouw uit biobased modules, is de kas aan elke woning. Deze kas biedt energetische voordelen ook ruimtelijke en praktische voordelen. “De kas biedt op budgetvriendelijke wijze extra woonruimte. In de winter ‘oogst’ je een hoop warmte waardoor je stookkosten naar beneden gaan. Wordt het warmer, dan zet je alle deuren open en heb je in feite een fantastische veranda. Groene vingers? Kweek er dan je eigen groenten en gooi ze hop in de pan! Als ensembles gebouwd vormen dit soort woonconcepten ‘families van huisjes’, waarbij elk huisje toch net anders is. Een mooie balans tussen eenheid en verscheidenheid”.  

Indigo

Een ander prachtig concept om ‘Natuurbuurtjes’ mee te bouwen is het door Woonpioniers ontwikkelde Indigo bouwconcept. “Houten spanten, traploos instelbare hoofdafmetingen van het volume en een op maat ontworpen houtskeletbouw binnenwerk. Dankzij een optimaal samenspel tussen vormgeving, constructie en materiaalgebruik combineert Indigo ontwerpvrijheid met een snelle opbouwtijd en een minimale milieubelasting. De flexibele maatvoering van de elementen en de vrije indeelbaarheid van de plattegrond maakt dat we samen met klanten perfect kunnen inspelen op individuele behoeftes en omgevingsfactoren”.

Groeneweerd

Groeneweerd is een hofje van acht compacte sociale huurwoningen rondom een gemeenschappelijke gaard in de natuurinclusieve wijk “De Tuinen van Zandweerd” in Deventer. “Biobased, in co-creatie met haar bewoners ontworpen waarbij tuin en gemeenschapsgebouw gedeeld worden, ingebed in een landschap dat flinke mate van biodiversiteit toevoegt. En zo betaalbaar gebouwd dat het geschikt is voor de sociale verhuur. We hebben bewezen: het kán!” 

Bouwpioniers!

“Bouwpioniers is de naam van onze bouwtak, met een eigen loods en gespecialiseerd bouwteam. Door ‘design & build’ te combineren kunnen we nog beter betaalbare biobased woonconcepten ontwikkelen. Bovendien is bouwpioniers een ‘steward owned’ onderneming. Zo werken we op alle niveau’s aan de duurzame wereld waarin we toekomst zien”.

Canvas

Canvas is een biobased en modulair ontwerp systeem met landschappelijke balkons gericht op collectieven die samen een appartementengebouw willen ontwikkelen. Perfect voor de vergroening van de stad!

Grasp

Grasp is een interactieve footprint calculator. “Het is een hele inzichtelijke tool, die op een visuele manier duidelijk maakt hoe allerlei aspecten met elkaar in verband staan. Bijvoorbeeld dat je door mobiliteit te delen een windmolen kunt besparen. Zo kun je voorkomen dat uit achteraf domweg optellen van allerlei individuele duurzaamheidsinspanningen blijkt dat je synergie- en schaalvoordelen hebt laten liggen. Hiermee haal je de discussie uit het abstracte, wordt duurzaamheid veel makkelijker bespreekbaar en kunnen groepen mensen makkelijker samen keuzes maken.” 

---

Tekst: Daniël Venneman
Beeldmateriaal: De Woonpioniers