Multifunctionele daken als oplossing voor ruimtelijke en klimaatuitdagingen
Op 23 september 2024 vond het allereerste Klimaatdakcongres plaats in Flanders Expo, Gent. Dit initiatief, georganiseerd door Embuild Vlaanderen en Buildwise, met steun van VLAIO, bracht de nieuwste ontwikkelingen rond klimaatdaken onder de aandacht. Een klimaatdak is een multifunctioneel plat dak dat bijdraagt aan klimaatadaptatie, klimaatmitigatie en CO2-reductie. Het congres bood een belangrijke gelegenheid om stakeholders uit de bouwsector, overheden en andere betrokkenen samen te brengen en te inspireren met concrete oplossingen en innovatieve toepassingen van platte daken in Vlaanderen.
Vlaanderen kampt met een ruimte- en klimaatprobleem
In haar openingswoord benadrukte Caroline Deiteren van Embuild Vlaanderen de urgentie van de uitdagingen waar Vlaanderen voor staat. “Vlaanderen kampt met een ernstig ruimteprobleem”, opende ze. “We willen de schaarse open ruimte beschermen, zoals vastgelegd in de bouwshift, terwijl er tegelijkertijd een dringende behoefte is aan 500.000 nieuwe woningen. Verdichting is daardoor onvermijdelijk, maar dit leidt tot hogere grondprijzen en maakt wonen steeds duurder.” Naast de ruimtelijke kwestie onderstreepte Deiteren de noodzaak om de bouwsector te betrekken in de strijd tegen de klimaatcrisis. De Europese klimaatdoelstellingen vereisen een aanzienlijke reductie van CO2-uitstoot, waarvoor een grootschalige renovatiegolf noodzakelijk is. Deze renovaties moeten niet alleen de energie-efficiëntie van gebouwen verbeteren, maar ook plaats bieden aan hernieuwbare energiebronnen zoals zonnepanelen en warmtepompen.
Platte daken: een ongebruikt potentieel
Een van de belangrijke kansen voor de bouwsector ligt volgens Deiteren op een onverwachte plaats: de platte daken van gebouwen. “Vlaanderen telt duizenden vierkante kilometers aan platte daken die momenteel enkel als afdekking fungeren”, legde ze uit. “Maar deze daken hebben een enorm potentieel om een positieve bijdrage te leveren aan het aanpakken van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en het efficiënt benutten van ruimte.” Het concept van een klimaatdak, dat het congres centraal stelde, gaat verder dan alleen duurzame energieoplossingen. Een klimaatdak kan namelijk verschillende functies combineren, zoals het opwekken van energie, het verbeteren van waterbeheer, het versterken van biodiversiteit en zelfs het creëren van nieuwe groene ruimte in verstedelijkte gebieden.
Een klimaatdak kan verschillende functies combineren, zoals het opwekken van energie, het verbeteren van waterbeheer, het versterken van biodiversiteit en zelfs het creëren van nieuwe groene ruimte in verstedelijkte gebieden.
Multifunctionele daken als antwoord op klimaatadaptatie
Naast klimaatmitigatie, waarbij de CO2-uitstoot wordt teruggedrongen, zijn klimaatdaken ook van belang voor klimaatadaptatie. Steden in Vlaanderen krijgen steeds vaker te maken met het hitte-eilandeffect, waarbij verharding en bebouwing zorgen voor hogere temperaturen in stedelijke gebieden, vooral tijdens de zomermaanden. Dit effect zal alleen maar toenemen door de verdere verstedelijking van het landschap.
Naast klimaatmitigatie, waarbij de CO2-uitstoot wordt teruggedrongen, zijn klimaatdaken ook van belang voor klimaatadaptatie.
De oplossing ligt volgens Deiteren in een betere integratie van groen-blauwe infrastructuur, zoals parken, waterpartijen en andere natuurlijke elementen die verkoeling bieden. Dit is ook belangrijk voor het waterbeheer, aangezien klimaatverandering periodes van extreme droogte en hevige regenval met zich meebrengt. Bij stedelijke verdichting is het cruciaal om regenwater vast te houden en langzaam te laten infiltreren, in plaats van het direct via riolen af te voeren. Multifunctionele daken kunnen hierin voorzien, bijvoorbeeld door wateropvangsystemen te integreren.
Inspirerende voorbeelden uit Vlaanderen
Tijdens het congres deelden diverse experts en sprekers inspirerende voorbeelden van klimaatdaken die al in Vlaanderen gerealiseerd zijn. Zo gaf Lukas Daniels van V&B Dakwerken een gedetailleerde presentatie over circulaire en losmaakbare daktechnieken die zijn bedrijf heeft toegepast, onder andere bij de bouw van een basisschool in Wellen. Deze technieken zorgen ervoor dat daken op een duurzame manier opgebouwd en hergebruikt kunnen worden. Daarnaast vertelde Kevin Sieckelinck van Re:vive hoe zij als projectontwikkelaar de evolutie van multifunctionele daken in hun portfolio zien veranderen. Het gebruik van daken enkel als afdekking van gebouwen behoort volgens hem tot het verleden. Vandaag de dag zien we steeds meer voorbeelden van daken die meerdere functies combineren: van zonne-energie tot recreatie, waterbeheer en zelfs voedselproductie.
Vandaag de dag zien we steeds meer voorbeelden van daken die meerdere functies combineren: van zonne-energie tot recreatie, waterbeheer en zelfs voedselproductie.
Twee opvallende projecten werden extra belicht tijdens het congres. Mireille Martens van Rietland stelde een innovatief oeverplantendak voor, een systeem dat afvalwater kan zuiveren en daarna kan gebruiken voor toepassingen zoals toiletsystemen. Adriaan Vermeulen van Volle Grond gaf een presentatie over de dakboerderij op de 1800 vierkante meter daken van het PAKT-project in Antwerpen, waar groenten en fruit worden gekweekt midden in de stad. Dit project laat zien hoe daken een waardevolle groene ruimte kunnen worden in dichtbevolkte gebieden. Hans Erens van Avantgarden benadrukte dat klimaatdaken altijd in een breder stedelijk geheel moeten worden bekeken. “Ze moeten worden gekoppeld aan de groen-blauwe infrastructuur van de omgeving”, verklaarde hij. Klimaatdaken maken namelijk integraal deel uit van het stedelijk weefsel en dragen bij aan de bredere ecologische en klimatologische functies van een wijk of stad.
Innovatie en onderzoek als drijvende krachten
Naast de praktijkvoorbeelden was er ook aandacht voor de rol van innovatie en onderzoek in de ontwikkeling van klimaatdaken. Eddy Mahieu van Buildwise gaf inzicht in de technologische vooruitgang binnen de sector, die de bouwsector in staat stelt deze uitdagingen aan te gaan. Ook Dirk Saelens van KU Leuven kwam aan het woord en lichtte de plannen toe voor een nieuwe onderzoeksinfrastructuur op de ConstrucThor-site in Genk. Deze infrastructuur zal als proeftuin dienen voor nieuwe bouwtechnieken en oplossingen, waaronder toepassingen van multifunctionele daken.
Klimaatdakprotocol: samenwerking voor een duurzame toekomst
Meer dan 180 bedrijven en organisaties uit de bouwsector, architectuur en projectontwikkeling hebben het Klimaatdakprotocol inmiddels ondertekend. Dit protocol schetst de ambitie om platte daken in Vlaanderen multifunctioneel en duurzaam in te zetten. De ondertekenaars verbinden zich ertoe om actief bij te dragen aan deze transitie door innovatieve oplossingen te implementeren, onderzoek te stimuleren en samen te werken met overheden en andere belanghebbenden.
Meer dan 180 bedrijven en organisaties uit de bouwsector, architectuur en projectontwikkeling hebben het Klimaatdakprotocol inmiddels ondertekend. Dit protocol schetst de ambitie om platte daken in Vlaanderen multifunctioneel en duurzaam in te zetten.
Tijdens de netwerkreceptie na afloop van het congres kregen verschillende organisaties de kans om het protocol ceremonieel te ondertekenen. Dit onderstreept de brede steun vanuit de sector voor deze nieuwe visie op de rol van platte daken in het stedelijke landschap.
Conclusie: een duurzame toekomst begint op het dak
Het Klimaatdakcongres 2024 bewees dat er in Vlaanderen een groeiende consensus bestaat over het belang van multifunctionele daken in de aanpak van zowel ruimtelijke als klimaatuitdagingen. Innovatie, samenwerking en duurzaamheid stonden centraal tijdens het evenement, en de gepresenteerde voorbeelden tonen aan dat klimaatdaken geen toekomstmuziek zijn, maar nu al werkelijkheid worden. Met de steun van bedrijven, projectontwikkelaars, overheden en onderzoeksinstellingen is er een stevige basis gelegd om de platte daken in Vlaanderen een nieuwe rol te geven. Ze kunnen veel meer worden dan louter afdekking van gebouwen: ze bieden oplossingen voor energie, water, biodiversiteit en leefbaarheid in steden. Kortom, klimaatdaken zijn een belangrijk instrument om onze bebouwde omgeving toekomstbestendig te maken.
Wie interesse heeft om het Klimaatdakprotocol te ondertekenen, kan hiervoor terecht op www.klimaatdak.be
Tekst: Wim Garmyn
Foto’s: Embuild Vlaanderen
