Maak van die tegeltuin een jungle

Tegels uit je tuin en planten erin voor een klimaatbestendige tuin? Dat klinkt heel simpel, maar is toch een hele klus. Zeker als je niets van tuinieren of planten weet. Katja Staring, auteur van natuurtuinboeken, kocht vorig jaar zelf een huis met betegelde tuin. Ze beschreef het hele proces naar een groene jungle stap voor stap in een boek voor tegeltuinbezitters. In haar stad begeleidt ze enkele huishoudens, een buurthuis en een horecazaak met een Tegeltuin Challenge.

In oktober 2021 kocht ik een huis uit 1870, midden in een dichtbebouwd dorp dat schurkt tegen Tilburg, enkele jaren geleden nog de heetste stad van Europa. In de verkoopadvertentie werd de achtertuin door de makelaar juichend als ‘volledig onderhoudsvrij’ aangeprezen. Deze was namelijk compleet bestraat, op een stukje kunstgrasmat na. Deze ‘tuin’ deed pijn aan mijn ogen en hart, maar was voor mij als natuurtuinier en tuinboekauteur een unieke gelegenheid om te laten zien hoe je van zoiets razendsnel een groene oase maakt.

Mijn betegelde vlakte heb ik in een halfjaar tijd vergroend. In januari was het nog een kale boel, in augustus zat ik er tussen de groeiende, bloeiende en zoemende weelde. Het kan dus. Miraculeus snel, en met weinig budget en zonder verspilling van grondstoffen. Natuurlijk moeten de boompjes nog groeien en helaas zijn enkele klimplanten wegens de hitte en droogte gesneuveld. Maar dat komt uiteindelijk allemaal goed.

Hoe doe je dat, tegels eruit?

Over dit hele proces schreef ik een boek dat begin 2023 uitkomt, Van tegeltuin naar jungle. Ik laat daarin zien hoe je een tegeltuin als de wiedeweerga kunt vergroenen. ‘Tegel eruit, plantje erin’ wordt er wel op allerlei plekken geroepen, maar hoe doe je dat? En wat doe je daarna? En waarom zou je het doen? Mensen weten vaak niet waar ze moeten beginnen en hebben een handleiding nodig.

Jonge, aarzelende starters

De doelgroep bestaat vooral uit jonge starters die een huis kopen met een betegelde tuin. Zij wensen wel een groene tuin. Daarvoor hebben ze meerdere redenen: ze willen niet in de hitte zitten, ze willen aan de biodiversiteit bijdragen, of ze willen graag bloemen, groenten en fruit in de tuin. Of: ze willen dat hun toekomstige kinderen opgroeien met natuur in de buurt. Toch heeft deze groep een zetje nodig. Wat bemoeilijkt het onttegelen voor deze groep?

1. Ze hebben na een verbouwing vaak weinig budget over om ook de tuin nog eens aan te pakken.
2. Ze zien op tegen het mogelijk moeten afvoeren van materialen als tuintegels en zand.
3. Ze hebben nauwelijks tot geen kennis van beplanting of tuinieren. Ze denken daardoor dat tuinieren veel werk is, iets wat vervelend onderhoud en tijd vergt.
4. Ze hebben weinig mensen in hun omgeving met een groene tuin die kunnen helpen of inspireren.

Laag budget

Het goede nieuws is: onttegelen kan juist perfect met een laag budget. Door slim met materialen om te gaan en veel te hergebruiken, kun je het budget prima binnen de perken houden. Veel klusjes kun je zelf doen. Voor bepaalde ingrijpendere klussen kun je een hovenier inschakelen. Veel plant- en tuinmateriaal is gratis te ritselen via ervaren tuiniers en op online verkoopsites.

Hergebruik in plaats van afvoeren

Zowel de tegels als het zand eronder kun je hergebruiken of laten liggen. Hergebruik is ten eerste budgetneutraal. Immers, wat al beschikbaar is, hoef je niet te kopen. Dat is meteen voor je ecologische voetafdruk positief. Ten tweede hoef je bij hergebruik weinig af te voeren. Ook daarmee spaar je het milieu. En bovendien een hoop gedoe en tijd.

Onderhoudsvrij

Het idee dat een groene tuin veel onderhoud vergt, is hardnekkig. Dat heeft te maken met de antieke opvatting dat een tuin ‘netjes’ en onkruidvrij moet zijn. Tuinieren voelt dan zeker als een verplichting, want dan kun je aan de gang blijven. Als mensheid mogen we wat mij betreft ongeremder gaan kijken naar het concept tuin.

Om tuinieren plezierig te maken, kies je wat mij betreft voor een nieuw soort ‘onderhoudsvrije tuin’, namelijk eentje die weelderig groen is, vol leven en lol, die je niet hoeft te schrobben en ook niet voortdurend te wieden of vegen of snoeien. Een fijne plek waar je elke dag even bent, ook in de winter. Als je dagelijks zo over je groene domein dwaalt en kijkt, en hier wat plukt en daar wat knipt en dan weer eens gaat zitten mijmeren, of een beestje of bloem beter bekijkt… Dan wordt dat ‘tuinieren’ een onmisbaar onderdeel van je dagelijkse routine, want je wordt er een blijer en ontspannen mens van. En je gaat de wonderlijke natuur ook een beetje beter snappen. Dan voelt tuinieren nooit meer als plicht, maar als een genoegen.

Ontdekken wat er groeit en bloeit

Ik probeer de ‘onttegelaars’ ook te inspireren door juist naar plantjes tussen de voegen te kijken. Waarom moeten die weg? Ik laat ze ontdekken dat alles wat er groeit, nut heeft, voor de vogels, de vlinders, de hommels en andere dieren die de voedselketen in balans houden. En dat planten heerlijk zijn om van te eten of snoepen. En waar je van eet, daar zorg je voor.

Natuurlijk wil je genieten van mooie planten en bloemen en niet tegen bossen brandnetels aankijken, maar je tuin onderhouden is net zoiets als je huis stofzuigen of de afwas doen. Zoveel werk is het nu ook weer niet en bovendien
is het gezond om buiten te zijn. Je wordt er blijer
en stressbestendiger van.

Daarnaast is een echt toekomstgerichte tuin voor 75 procent plantaardig, qua groen of natuurlijke materialen. Dat is nodig om de hoosbuien aan te kunnen, want het regenwater kan de grond inzakken. Ook kan een groene tuin de hitte bestrijden: groen doet de temperatuur dalen en bomen zorgen voor schaduw.

Tips en tricks uit vele inspirerende tuinen

Voor mijn boek ging ik op pad langs diverse voorbeeldtuinen, interviewde ik experts en natuurtuiniers, en paste ik hun tips en tricks toe.

Stenen en tegels kun je hergebruiken om te stapelen tot interessante muurtjes, een kruidenspiraal of een sleutelgattuin (een ronde moestuin). Planten kun je zelf zaaien, krijgen van ervaren tuiniers. Of: gewoon laten aanwaaien. Wilde planten, ooit bekend als onkruid, zijn super voor de biodiversiteit en bovendien vaak nog eetbaar of op een andere manier nuttig. Laten we ze omarmen.

Snel resultaat

Om een plat vlak meteen interessant te maken en de onttegelaar snel resultaat (en optimisme) te bieden, zijn er snelgroeiende planten. Zoals wilgentenen, venkel, palmkool en eenjarige klimplanten als winde en Oost-Indische kers waarmee je instant hoogte en structuur creëert. Daarnaast zijn vrolijke eenjarige bloemen zoals klaproos, cosmea, goudsbloem en zinnia makkelijke soorten voor directe bonte bloemenpracht. Bollen en knollen bieden aantrekkelijke vroege en late bloei tussen alle vaste planten en boompjes die meer tijd nodig hebben om te settelen.

Struikroven en bloeimeesters

Voor gratis vaste planten, heesters en bomen kun je in Nederland inmiddels af en toe mee met de Struikrovers. Zij ‘redden planten van de sloop’, ofwel zorgen ze dat beplanting wordt weggehaald van terreinen waar herontwikkeld wordt en geven die een nieuwe bestemming. Vaak staan daar al volwassen planten die op een
andere plek prima verder kunnen groeien. Mensen mogen tijdens speciale actiedagen planten voor hun tuin komen ophalen of zelf uitgraven. De projectontwikkelaar heeft hier baat bij, want die kweekt goodwill, sociale cohesie én draagt bij aan groenbehoud en minder verspilling.

Ook de Bloeimeesters zijn wat dit betreft een goede partner in dit proces. Zij voeden de vastgeroeste tuinbranche – waar al gauw gegrepen wordt naar altijd weer dezelfde plantsoorten en monotone ontwerpen – met hun uitgebreide en enthousiaste kennis en informatie over duurzame en diverse en interessante beplanting. Zo maken zij tuinieren leuk en aantrekkelijk, wat bijdraagt aan het plezier en de liefde voor groen in ieders leefomgeving.

Tegeltuin Challenge

Inmiddels ben ik in Tilburg nu vijf huishoudens, een buurthuis en een horecazaak aan het coachen naar een groene oase met de Tilburgse Tegeltuin Challenge. Ik begon deze actie spontaan, omdat ik graag wilde weten hoe anderen zonder tuinervaring met mijn stappenplan aan de gang gaan. Ik geef workshops met groencollega’s en heb ook de plaatselijke afdeling van tuinvereniging Groei&Bloei laten aanhaken. De leden daarvan zijn enthousiaste hobbytuiniers die de beginnelingen kunnen helpen, adviseren en planten doneren. Ik hoop dat hiermee een lokale beweging ontstaat, waardoor meer stadbewoners geïnspireerd raken en waarin ervaren tuiniers de minder ervaren tuiniers gaan coachen. Dan is mijn opstartwerk gedaan en kunnen bewoners elkaar verder helpen met vergroenen. Ik ga dit proces ondersteunen met een online cursus via de Tuinschool, zodat straks heel Nederland en Vlaanderen kan leren hoe je je tuin kunt verzachten. Stenen stapelen, planten erin en genieten.

Bestel het boek!

---

Tekst en foto’s: Katja Staring