Leefbaarheid van de stad: The Urban Jungle Project
In 2050 woont 80 % van de wereldbevolking in de stad. Verstedelijking en klimaatverandering zetten de leefbaarheid van onze steden onder druk: hittestress, luchtverontreiniging en overvloedige regenval vormen grote risico’s voor onze gezondheid en de leefbaarheid van de stad. De natuur biedt de oplossing, maar vindt haar weg niet in onze volgebouwde steden.
Wat als we beter gebruik zouden kunnen maken van de ruimte die er wel is in de stad, zoals bijvoorbeeld op daken? In Nederland ligt 400 vierkante kilometer ‘braakliggend daklandschap’, zoals het door Jan Henk Tigelaar van Rooftop Revolution, een stichting die zich inzet voor het multifunctioneel gebruikmaken van het dak, ook wel wordt genoemd. Kostbare onbenutte ruimte die gebruikt kan worden voor klimaatadaptatie in de stad, met alle functionele, ecologische én economische voordelen van dien.
De waarde van groen
Wie op een zonnige zomerdag een stadspark inloopt zal zich ongetwijfeld bewust zijn van de aangename werking die groen kan hebben op het leefklimaat in de stad. Groen zorgt voor verkoeling in warme periodes, filtert CO2 en fijnstof uit de lucht en geeft daar zuurstof voor terug, neemt water op dat anders in de riolering belandt, dempt geluid en faciliteert biodiversiteit. Zo draagt de natuur bij aan de leefbaarheid van de stad.
© René Post, Boomkwekerij Ebben
Om nog maar te zwijgen over het feit dat de wereld er met groen gewoon mooier op wordt. Hoe anders is het beeld buiten die parken in onze versteende steden: dicht op elkaar geplaatste en veelal hoge gebouwen, drukke straten met verkeer en veel verharding. Er is weinig ruimte voor natuur in onze volgebouwde steden.
Maar gelukkig is er steeds meer aandacht voor het belang van groen in de stad en de bebouwde omgeving in bredere zin. Op steeds meer plekken verrijzen daarom groene woontorens, worden tegels gewipt om er beplanting voor in de plaats te zetten of worden daken vergroend. Een ontwikkeling die zich niet zou moeten beperken tot nieuwbouw: als we de stad substantieel willen vergroenen ligt de voornaamste potentie in de bestaande bebouwde omgeving.
“De natuur laten trouwen met techniek om te vergroenen waar het anders niet kan”
Vergroenen waar het normaal niet kan
Innovatie is cruciaal om tot nieuwe mogelijkheden te komen voor het faciliteren van natuur in de stad. The Urban Jungle Project ontwikkelt innovatieve oplossingen om te vergroenen op plekken waar dit anders niet of moeilijk kan. Zo staat de lichtgewicht ‘Urban Tree’ niet met zijn wortels in de volle grond, maar in een speciaal geprepareerde kluit met lichtgewicht substraat. Hierdoor weegt deze slechts een fractie van zijn normale gewicht en kan hij geplaatst worden op daken die hier niet op berekend zijn, of plekken waar kabels en leidingen de mogelijkheden in de volle grond beperken.
Eenzelfde methodiek wordt toegepast met de zogenoemde ‘Jungle Box’: een modulair en lichtgewicht kratje met beplanting of heesters en een ingebouwde waterbuffer dat het mogelijk maakt om vaste planten op daken te zetten zonder dat het bestaande dak hoeft te worden vervangen. De kratten zijn een alternatief voor sedum cassettes, die als vast pakket op het dak worden aangelegd en een minimale impact op de biodiversiteit hebben.
Daarnaast hebben de kratten ondanks hun beperkte gewicht een aanzienlijk bufferend vermogen voor hemelwater. Door middel van sensoren krijgen de bomen, heesters en vaste planten precies de hoeveelheid voeding en water die ze nodig hebben om goed te functioneren. Door de natuur te laten ‘trouwen’ met moderne techniek wordt het zo mogelijk om op unieke plekken groen aan te leggen. Dat draagt bij aan een groenere, gezondere en dus leefbaardere stad.
Een ‘dierentuin’ op een dak in de stad
Onlangs werd er op deze manier een grinddak van maar liefst 750 m² in hartje Amsterdam omgetoverd tot een verkoelende ‘biodiversiteitshub’ met zo’n 10.000 vaste planten en zeven bomen. Aanleiding voor het initiatief waren een aantal bewoners van de betreffende VvE (Vereniging van eigenaars), die in plaats van airco’s tegen de hitte in de zomer wilden vergroenen en het enorme dakoppervlak van hun appartementencomplex daarbij als gemiste kans zagen.
In samenwerking met The Urban Jungle Project en Rooftop Revolution startten ze dit project en overtuigden hun medebewoners. De lichtgewicht oplossingen maakten het mogelijk om bomen en vaste planten te plaatsen op een dak dat hier normaal gesproken niet op berekend zou zijn. Het resultaat is een modulair groen dak, gerealiseerd op de bestaande dakbedekking (die daardoor niet voortijdig vervangen hoefde te worden) met als gevolg dat de eerder gewenste airco’s niet langer nodig zijn door de isolerende werking van het groene dak.
Daarnaast kan het dak nu meer dan 37.000 liter aan (hemel)water bufferen en met een grote diversiteit aan vaste planten en bomen fungeert het als een oase voor biodiversiteit, midden in de stad. De daadwerkelijke impact van het groene dak op de biodiversiteit wordt momenteel onderzocht door Eva Drukker van de Wageningen University & Research, als onderdeel van haar PhD naar biodiversiteit op daken in de stad.
“Kennis is cruciaal om groen op een succesvolle manier toe te passen”
Van vastgoed naar leefgoed
Dat de natuur een handje geholpen moet worden om tot haar recht te komen op plekken waar dit anders niet kan is het gevolg van de manier waarop wij mensen onze versteende leefomgeving hebben ingericht, met efficiëntie als één van de voornaamste pijlers. Maar nu de kwaliteit van onze leefomgeving onder druk staat, wordt pijnlijk duidelijk dat we niet zonder natuur kunnen, en dat natuur inclusief bouwen essentieel is om onze leefomgeving gezond te houden.
Groen is daarmee niet langer een ‘nice-to-have’, maar een cruciaal onderdeel in de woningbouwopgave. Steeds meer vertaalt het belang van vergroening zich in beleidskaders op het gebied van tender uitvragen, voorwaarden in het kader van vergunningen en certificering en stimulansregelingen zoals subsidies. Maar ook de consument stelt eisen aan de duurzaamheid van gebouwen waarin gewoond en gewerkt wordt.
Het gebruik van duurzame materialen en slimme technologieën maakt het mogelijk om de footprint van gebouwen te reduceren en de toepassing van groen zorgt voor een zichtbare impact op de leefkwaliteit in de gebouwde omgeving. Zo transformeren we ‘vastgoed’ naar ‘leefgoed’, waarbij geldt dat de functionele en economische impact van groen op de waarde van gebouwen en hun directe omgeving steeds beter te kwantificeren is, wat de verantwoording van de investering ten goede komt.
Kwaliteit valt of staat met groenkennis
Het belang van de ecosysteemdiensten die de natuur kan bieden als oplossing voor de uitdagingen in het stedelijke leefklimaat wordt steeds evidenter. Dit besef vertaalt zich naar allerhande initiatieven in de gebouwde omgeving, met de meest spectaculaire visualisaties tot gevolg. Maar een mooie groene tender is nog
geen groen gebouw. Groen is nu eenmaal een levend element en in functioneel opzicht niet zo voorspelbaar als beton of staal. Om natuur succesvol toe te passen in de gebouwde omgeving is groenkennis dus cruciaal.
Coöperatie De Bloeimeesters
De diversiteit binnen dit team maakt De Bloeimeesters uniek: wij zijn kweker, tuinen landschapsarchitect, ontwerper, hovenier, beplantings- en boomdeskundige. Door in de ontwikkelfase van groenprojecten aandacht te besteden aan lokale standplaatsfactoren en die als uitgangspunt te nemen bij de keuze voor een passend sortiment in een beplantingsplan, wordt de kwaliteit van het gerealiseerde project en aanverwante impact op het leefklimaat aanzienlijk vergroot.
Daarnaast geldt dat onnodige kosten als gevolg van een ontoereikende bodem, verkeerde sortimentskeuze of onjuiste aanplant kunnen worden voorkomen. En hoewel ook hier dus geldt dat een goede voorbereiding het halve werk is, mag daarbij de doorkijk naar nazorg in de vorm van beheer en onderhoud niet ontbreken om de kwaliteit van het groen op lange termijn te kunnen waarborgen. Met als doel om de natuur in staat te stellen haar onmisbare bijdrage te leveren aan de gezondheid van het leefklimaat in de stad.
www.theurbanjungleproject.com
www.rooftoprevolution.nl
Tekst: Harmen Kraai, horticulturist, The Urban Jungle Project
Fotografie: René Post, Boomkwekerij Ebben
