Kortrijk krijgt eerste rouwplek voor corona
Landschapsarchitect Bas Smets ontwerpt een reeks ‘Onumenten’, rouwplekken voor Corona. Het worden plaatsen waar we verbinding kunnen voelen, samenhorigheid en troost. De Onumenten nodigen uit tot het organiseren van momenten, evenementen, rituelen, die stil of luid, klein of groots, samen of alleen kunnen worden beleefd. De eerste coronarouwplek komt op de Kortrijkse begraafplaats Hoog Kortrijk. Bedoeling is dat er op zeven plaatsen in Vlaanderen een dergelijk ‘onument’ wordt gerealiseerd.
De ‘Onumenten’ zijn geïnspireerd op de herdenkingsplek voor de aanslagen in Brussel in 2016, die landschapsarchitect Bas Smets ontwierp in het Zoniënwoud. Het is een eenvoudig monument, bestaande uit een cirkelvormige bank in blauwe steen en daarrond 32 berken. Dat zijn er evenveel als het aantal slachtoffers bij de aanslagen.
Psychiater Uus Knops was sterk onder de indruk van dit sobere, maar krachtige herdenkingsmonument. Een soortgelijke rouwplek zou veel mensen kunnen helpen die een dierbare verloren door corona, dacht ze. Ze vroeg Bas Smets of ze hier geen variaties op konden maken die verspreid worden over het hele land. ‘Corona is een aanslag op het hele land. We hebben allemaal wel iemand of iets verloren door corona. Verlies kan mensen verbinden en net door die verbinding ontstaat veerkracht en hoop.’
Het idee van Knops werd opgepikt door minister van Samenleven Bart Somers (Open VLD) die 75.000 euro uittrok voor het project. Met dat bedrag kan de Gentse organisatie Kunstwerkt, samen met Moving Closer en klinisch psycholoog Elke Van Hoof, het initiatief coördineren. Het project zal leiden tot een familie aan Onumenten: grotere en kleinere, met een gemeenschappelijk DNA, maar toch elk een eigenheid. Een combinatie dus van verwantschap en uniciteit. Je kan er een parallel in zien met virussen die zich muteren. Meer dan een gedenksteen wordt een Onument een ontmoetingsplek waar bezoekers samen de slachtoffers van corona kunnen herdenken. De initiatiefnemers zien de invulling breed. Het kan een plaats zijn voor alle vormen van verlies. Ze zien er zowel kleine momenten als evenementen plaatsvinden. Die kunnen stil of luid zijn, klein of groots, en samen of alleen worden beleefd. Ze zien er niet alleen een plaats van rouw in, maar evengoed een plek van hoop en inspiratie.
De naam ‘Onument’ is bewust gekozen door Uus Knops: lichter, luchtiger en minder massief dan monumenten, met de symbolische en cruciale beginletter O. Het is een open en uitnodigend woord. Het basisontwerp gaat uit van een ‘broken circle’. Dat beeld geeft aan dat ook ons dagelijks leven onderbroken is door het coronavirus. De open plek biedt wel intimiteit, maar die is niet volkomen. Naargelang de locatie kunnen de hoogte en de diameter van de cirkel veranderen, kunnen de materialen verschillen en kan er een andere manier zijn om de cirkel te doorbreken.
Hoog Kortrijk
Kortrijk wordt de eerste stad die een Onument zal aanleggen. Het komt bij de begraafplaats Hoog Kortrijk. ‘We proberen onze begraafplaatsen om te vormen tot begraafparken’, zegt burgemeester Ruth Vandenberghe. ‘Naast rouwen is er ook plaats voor beleving.’ Kortrijk wil de herdenkingsplek in mei in gebruik nemen.
Op Hoog Kortrijk ontwierp het Italiaans architectenduo Secchi & Vigano de begraafplaats op een helling. Ze bouwden die op in elf plateaus met graszones. De Portugese architect Souto de Moura ontwierp er het crematorium Uitzicht. Voor zijn ontwerp speelt Bas Smets in op deze context. ‘Het is niet onprettig tussen die grootheden een plaats te krijgen’, zegt hij. ‘De locatie situeert zich bij de kam tussen het Leie- en het Scheldebekken en kijkt uit over de vallei. Het wordt een intieme plek in een open landschap. De cirkel is opgebouwd uit een betonnen sokkel. Dat materiaal sluit goed aan bij de keermuren die Secchi & Vigano aanbrachten in de helling. Daar komt een natuurstenen plaat op van vijftien centimeter dik. Die voeren we uit in verde patricia, een groene marmersoort uit Italië. Daar kunnen mensen op zitten.’
