Handboek / De positieve impact van groenblauwe ruimtes op gezondheid

Het stimuleren van een gezonde leefomgeving staat hoog op de beleidsagenda. Zo werd gezondheid meegenomen als één van de 10 kernkwaliteiten voor een kwaliteitsvolle inrichting en een optimaal beheer van de omgeving in het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Het handboek geeft wetenschappelijke en praktische inzichten over waarom, wat en hoe we gezondheidswinsten kunnen realiseren en gezondheidsrisico’s kunnen beperken, door het inzetten van kwaliteitsvolle groene en blauwe ruimtes in en nabij leefomgevingen.

De positieve impact van groenblauwe ruimtes op gezondheid wordt steeds beter en nauwkeuriger onderbouwd in wetenschappelijk onderzoek. Deze kennis en erkenning getuigt van een brede consensus en een groeiende samenwerking tussen experten vanuit de verschillende sectoren van gezondheid, ruimtelijke planning en natuurinrichting. Ook burgers merken de nood aan aangename groenblauwe ruimtes in hun leefomgeving, als plaatsen om rust te vinden, te sporten, vrienden te ontmoeten…
De coronapandemie benadrukte deze noodzaak: lange tijd werden niet essentiële verplaatsingen afgeraden of zelfs verboden en sociale contacten moesten in de buitenlucht plaatsvinden. Mensen waren dus aangewezen op de buitenruimten van hun directe leefomgeving, zoals buurtparken en nabije natuurgebieden. In dicht bevolkte gebieden, waar de meeste inwoners geen privétuinen hebben en waar het aantal kwaliteitsvolle groenblauwe ruimtes beperkt is, was het aanbod soms onvoldoende voor de vraag. Hierdoor brachten mensen buitenproportioneel veel tijd binnenshuis en in afzondering door of werd de druk op de bestaande groengebieden bijzonder
hoog, met alle negatieve gezondheids- en ecologische gevolgen van dien.

Klimaatverandering

Naast de coronacrisis zal ook klimaatverandering leiden tot een gezondheidscrisis als we niet zorgvuldig met onze ruimte omspringen. Gezondheidsproblemen en sterfgevallen door toenemende aantallen, intensiteiten en lengtes van hittegolven kunnen alleen vermeden worden als we in staat zijn onze steden te verkoelen en de leefomgeving te voorzien van koele groenblauwe verblijfruimtes.

Ook de toenemende kans op overstromingen na intense regenval kan leiden tot zware materiële, lichamelijke en emotionele schade. Het waterinfiltrerend en bufferend vermogen van groene en blauwe ruimtes zijn cruciaal om dit te voorkomen.

Doel van het handboek

Het handboek geeft wetenschappelijke en praktische inzichten over waarom, wat en hoe we gezondheidswinsten kunnen realiseren en gezondheidsrisico’s kunnen beperken, door het inzetten van kwaliteitsvolle groene en blauwe ruimtes in en nabij leefomgevingen.
De focus beperkt zich niet tot een strikte stedelijke omgeving, maar ook landelijke woonkernen worden hierbij betrokken.
Vanuit de focus op de relatie van groen en blauw tot de menselijke gezondheid worden groenblauwe ruimtes met een uitgesproken antropocentrische blik bekeken.
Hiermee wordt bewust een kleiner kader afgebakend binnen de studie en praktijk rond ecosystemen. De functionaliteit van ecosysteemdiensten en de intrinsieke waarde verbonden aan gezonde en biodiverse ecosystemen op zich wordt wel erkend doorheen het handboek, bij het formuleren van ambities, randvoorwaarden en ingrepen. Het realiseren en ondersteunen van ecosystemen die zelf gezond zijn vormt niet de focus. De link met klimaatadaptatie wordt wel steeds duidelijk naar voren geschoven gezien alle gezondheidsrisico’s die de klimaatverandering met zich meebrengt.
Dit handboek is het sluitstuk van de studie en vertaalt de inzichten uit de wetenschappelijke rapporten door naar ambities, interventies en richtlijnen voor beleid, ontwerp en beheer, die zowel door ruimtelijke planners, gezondheidsprofessionals en natuurontwikkelaars- en beheerders toegepast kunnen worden.

Leeswijzer

Het handboek bestaat uit vijf delen. Het eerste deel is het conceptuele kader. Hier zijn de inzichten van de eerste twee rapporten gebundeld. Groen blauwe ruimtes worden samengevat in een aantal aansprekende typologieën en worden in een analytisch kader geplaatst. Het kader verbindt groenblauwe ruimtes met potentiële gezondheidswinsten in vier dimensies: fysisch, mentaal, cognitief en sociaal.
In het tweede deel worden de resultaten vertaald naar een aantal algemeen toepasbare basisprincipes voor het ontwikkelen van groen blauwe ruimtes. Naast condities en ambities, wordt er ook een richtinggevend kader beschreven om lokaal te kunnen sturen op de ontwikkeling van een gezond groenblauw netwerk.
Het derde deel omvat een niet limitatief overzicht met inspirerende strategische ingrepen. Aan de hand van verschillende praktijkgerelateerde voorbeelden wordt getoond hoe het ingrijpen in de groenblauwe ruimte tot gezondheidswinsten kan leiden.
Het vierde deel geeft een overzicht van relevante richtlijnen voor actie, gaande van draagvlakvorming, analyse, planning, uitvoering tot beheer. Het zet in perspectief hoe lokale besturen en gezondheidsprofessionals een consistent beleid kunnen voeren dat inzet op groenblauwe ruimtes als bouwsteen van gezonde en veerkrachtige leefomgevingen.
Het handboek sluit af met een toepassing van de principes in een casestudy in de gemeente Borsbeek.

U kunt het handboek hier bekijken.