Groen en veilig: ontwerpprincipes voor duurzame speeltuinen en speelplaatsen

Er is tegenwoordig een groeiende aandacht voor speeltuinen en speelplaatsen. Vooral in grote steden brengen kinderen, na de gezins- en de schoolomgeving, de meeste tijd door in speeltuinen waar zowel hun cognitieve als sociale ontwikkeling wordt gestimuleerd. Spelen op een volledig verharde oppervlakte helpt kinderen niet om zich te ontplooien. Een fijne speelruimte daarentegen spreekt tot de verbeelding en wakkert de creativiteit aan.

De speelplaats geeft kinderen de kans om samen te leren spelen volgens regels en afspraken. Een beschaduwde speelplaats is bovendien aangenaam om er te vertoeven en werkt als een magneet op warme zomerdagen. Kinderen leren er ook rust te zoeken bij overprikkeling in een drukke omgeving. 

Hitte-eilanden

Speelplaatsen die ingesloten liggen, warmen in de zomer extra sterk op, wat tot hoge temperaturen leidt. Muren en verharde oppervlakken stralen veel warmte uit. Dit hitte-eilandeffect kan deels worden verminderd door materialen te gebruiken die waterdoorlatend of waterpasserend zijn en water bufferen. Vaak denkt men hierbij aan de grondwatertafel (of pendulaire zone): hoe meer water lokaal kan infiltreren (en dus niet in de riolering verdwijnt), hoe meer plantensoorten er mogelijk zijn. De nadruk ligt echter op de verdamping van vocht uit de verharding. Als de bestrating het opgenomen vocht terug kan afgeven, kan dit de luchttemperatuur verlagen. Dit vraagt om een speciale, bufferende funderingslaag. Hierdoor blijft de bodem onder deze laag stabiel en vochtig, maar minder vruchtbaar. Boomwortels nemen veel vocht op, wat bodeminkrimping kan veroorzaken. Wanneer oppervlakkige wortels groeien, kunnen ze de bestrating omhoog duwen. Op speelplaatsen moeten verhardingen koel blijven en veilig zijn, zonder struikel- of gladheidsrisico’s. Strooi dus geen zand op de fundering. Wilt u wortelschermen gebruiken? Overweeg een bodemloze container. Verhardingen moeten licht van kleur zijn, maar zonder glans om verblinding te voorkomen. Omdat klinkers weinig schokabsorptie bieden, zijn ze alleen geschikt voor zones met een maximale valhoogte van 60 centimeter. Grasdallen zijn oneffen en daarom niet geschikt voor sport- en spelgebieden.

Valpreventie

Om verwondingen door vallen te voorkomen worden wel eens boomschors, houtsnippers of valdempzand onder speeltoestellen aangelegd. De materialen en aanleg voldoen aan de Europese normen EN 1177 en EN 1176. 

De EN 1176 is de leidraad voor plaatsing, controle, onderhoud en gebruik van het toestel. EN 1177 omschrijft de schokabsorberende bodemoppervlakken van speelplaatsen en bepaalt de kritische valhoogte. Omdat boomschors niet altijd uit eigen land komt, wordt bijvoorbeeld Franse boomschors vermarktbaar gemaakt. Met die reden dat u bijvoorbeeld bij een Franse boomschors wel eens EN 1177, NFU-44-551, EG 889/2008 vermeld ziet, maar bedenk dat normen soms vervangen worden. Hetgeen u wil, is bodemmateriaal zonder giftige bestanddelen, zonder biologische vervuiling en onkruidbestrijdende middelen mogen niet gebruikt zijn. Alle schors is afkomstig van FSC- en PFEC-gecertificeerde zagerijen. De bodem moet vrij zijn van scherpe voorwerpen en vrij van gevaarlijk afval. Het is de valhoogte die bepaalt hoe dik de laag gelegd wordt. Belangrijk is om zeker de verliezen niet te vergeten bij los bodemmateriaal. Indien de minimum dikte 30 centimeter bedraagt bij een valhoogte van 3 meter voor een boomschors 20/80, moet u al gauw 10 centimeter verlies bijrekenen. 

Het is de valhoogte die bepaalt hoe dik de laag gelegd wordt.

FSC® en PEFC zijn twee bekende keurmerken in de houtsector die garanderen dat bossen verantwoord beheerd en continu in stand gehouden worden.

De boomschors heeft een levensduur van drie tot vier jaar en moet dus regelmatig bijgevuld worden. Als u gemalen grind als ondergrond gebruikt, kan het terrein inderdaad draineren maar let op: de speelplaatsen moeten onthard in plaats van verhard worden. Een geotextiel vermijdt vermenging van verschillende bodemmaterialen en helpt om onkruiden gemakkelijker te beheren.

Robuust, duurzaam en esthetisch

De eisen zijn erg hoog bij het ontwerp en de aanleg van een speelplaats. Alle gebruikte materialen moeten voldoen aan de eisen en gebruiksbelastingen volgens de EN 1176 en zijn bestand tegen klimaatinvloeden, frequent spelen en veroudering. De keuze gaat snel uit naar het hout van een Robinia pseudoacacia. De boom is een exoot en een productieboom met hardhout van duurzaamheidsklasse 1. Het hout moet ontschorst zijn en ontdaan van het niet duurzame spinthout. Spinthout is namelijk onderhevig aan schimmels en kevers. Spintvrij hout kan in de grond geplaatst worden en met beton aangestort. Uiteraard telt ook hier dat het hout onbehandeld blijft en dus vrij is van schadelijke stoffen. De kopse einden kunnen verstevigd worden met verzonken en kruislings aangebrachte houtdraadbouten. De gaten worden gevuld met robinia houtdeuvels. Het gebruikte hout voor speeltoestellen of een boomstammenpad is uiteraard ook kernrot-vrij.

Hoe zit het met de keuze van de bomen en overige beplantingen?

De bomen (stammen) zijn doorgaans vier meter takvrij. De evacuatieplannen en de toegang voor de brandweer spelen een gelijkwaardige rol in de beplantingskeuze. Klimbomen zijn dus niet altijd meteen aan de orde op kleine speelplaatsen, hoewel deze bomen geroemd worden voor hun stevige takken. Een pollen- en/of stuifmeel-allergie, vruchtval en wespen beperken verder de selectie, alsook stekels en doornen. Alle plantdelen zijn eetbaar en kennen niet meteen een gebruik in de volksgeneeskunde. Onder andere de WHO verwijst naar een verkeerd gebruik van medicinale planten. Kinderen zijn geen kritische plukkers en mogelijke gebruikers. De planten mogen geen blaren, noch vlekken geven. Omdat speelplaatsen struikelvrij worden ingericht, mogen boomwortels geen belemmering vormen in de bewandelbare en/of evacuatiezones. Voorts mag de speelplaats geen onbeheerde of verwaarloosde indruk geven. Er wordt geen voorkeur gegeven aan aanplant van inheemse kruiden die overvloedig kunnen uitzaaien. Ook hier telt dat onkruidbestrijdende middelen niet ingezet mogen worden. De inheemse en eetbare planten kennen een sierwaarde en daar kan je bijzonder mooie keuzes in maken. Kinderen plukken ook graag bloemen om aan de juffrouw te geven.  Zeer mooie plukbare en veilige plantjes zijn onder andere Salvia pratensis, Origanum vulgare, Knautia arvensis en Leucanthemum vulgare. 

Hoe zit het met biologisch afbreekbare materialen?

Een biodiverse omgeving kan heel wat insecten lokken. Dit zijn onze eco-systeem-ingenieurs die niets liever doen dan gaten boren en tunnels graven. Leuk om aan de kinderen te vertellen. Mogelijk inspireert dat hen om ook ingenieur te worden? Al deze gaten en tunnels kunnen vervolgens ideale voedingsbodems worden om paddenstoelen te laten groeien en ook dat is een wondere wereld om te ontdekken. Biologisch afbreekbare materialen vragen om een goede ondersteuning van de onderhoudsploeg omdat schimmels en paddenstoelen niet mogen groeien waar ze niet thuishoren. Paden van houtsnippers of boomschors dienen regelmatig bijgevuld te worden. Het composteren van plantafval gebeurt zoveel mogelijk op eigen terrein, waarna het hergebruikt kan worden in de moes- en kruidentuinen van de school.

Vergeet de gevulde regenwaterputten niet

Ga steeds na of regenwaterputten mogelijk meteen verplicht zijn om te plaatsen. Houd eventueel ruimte vrij in het ontwerp en aanleg om deze in een latere fase te voorzien. Eventueel kunnen toekomstige werfwegen alvast op de huidige ontwerpplannen betrokken worden.

Om te onthouden:

• Houd rekening met de Europese normen EN 1176 en EN 1177.
• De duurzaamheidsklasse van hout is zowel van toepassing op het kernhout als op het spinthout. Daarom wordt het spinthout weggenomen.
• Los bodemmateriaal kent verliezen die aangevuld moeten worden.
• Bomen op een speelplaats vragen extra aandacht in onderhoud en behoud.

Tekst:  Lizzy Heylen 
Beeldmateriaal: Lizzy Heylen en Shutterstock