Gezonde stad: kansrijke verbindingen voor micro- en macrogroen in de stad
Nederland heeft te maken met een dringende noodzaak om 1 miljoen woningen te creëren in de aankomende decennia, maar de vraag naar werkruimte is minstens even urgent. Alleen al in de logistieke sector is tot 2050 ongeveer 35 miljoen vierkante meter vastgoed nodig. Deze uitdaging strekt zich uit tot productie, creatieve industrie en zelfs de vraag naar kantoorruimte lijkt weer een stijgende lijn in te zetten. Tegelijkertijd moeten steden duurzamer, klimaatadaptiever, inclusiever en meer diverse worden. De transitieopgaven voor mobiliteit, klimaat, energie en circulariteit leggen een zware claim op de beperkt beschikbare ruimte. Het Planbureau voor de leefomgeving becijfert dat Nederland in 2050 10 procent groter zou moeten worden om alle ruimtelijke opgaven een plek te geven.
Werkwijze
Om meer woningen, meer werkplekken en meer ruimte voor transitie-opgaven te realiseren, zullen we meerdere opgaven per locatie in de stad moeten adresseren. Dat is overigens logisch, want de stad is geen verzameling van geïsoleerde ruimtelijke opgaven, die afzonderlijk kunnen worden opgelost. Kenmerk van ruimtelijke opgaven is dat zij onderling verknoopt en afhankelijk van elkaar zijn. Het is feitelijk een wicked problem. Elk probleem is daardoor tegelijkertijd ook een symptoom en een oorzaak van een ander probleem. Dit geldt ter illustratie dus ook voor ecologie en biodiversiteit. Er is een rechtstreekse druk op de kwaliteit van groene ruimte in de stad door de behoefte aan sport- en recreatiemogelijkheden en vaak moeten deze plekken het veld ruimen ten voordele van de verdichtingsopgave. Tegelijk zijn beplanting en water juist een oplossing voor problemen in steden die samenhangen met het veranderende klimaat en extremere weersomstandigheden. Het oplossen van één opgave op één plek is dus verleden tijd, want het doet kortom geen recht aan de aard van ruimtelijke vraagstukken en we hebben niet de luxe van voldoende beschikbare ruimte.
Het oplossen van één opgave op één plek is dus verleden tijd, want het doet kortom geen recht aan de aard van ruimtelijke vraagstukken en we hebben niet de luxe van voldoende beschikbare ruimte.
Gezonde stad
Om recht te doen aan de complexiteit van stedelijke opgaven beschouwt Fabrications de stad als een levend organisme. We noemen deze wijze van kijken en analyseren van de stad ‘stedelijk metabolisme’. Doel is om door middel van ontwerpingrepen van de stad een gezond stedelijk ecosysteem te maken. Drie ontwerpprincipes staan daarin centraal: mixen, verbinden en transformeren. Transformeren, mengen en verbinden zijn de sleutelbegrippen voor de toekomstige ruimtelijke opgaven. De ruimte om ons heen is doorlopend in verbouwing. Aan de hand van die principes sleutelen we integraal aan de zes verschillende pijlers van de gezonde stad: circulariteit, klimaatadaptatie, economie, gezondheid, sociaal-culturele verbondenheid en veerkrachtige infrastructuur. Dat levert ook andersoortige, gelaagde en veelzijdige ontwerpen op, die de stad weerbaarder, gezonder en leefbaarder maken. In elk van die pijlers heeft groen een eigen rol en positie.
Bewegen en eten
Gezonde stedelijke groenstructuren nodigen uit tot beweging en zijn een basis voor de modal shift. Dit omvat onder andere een focus op het creëren van netwerken waar langzaam verkeer de boventoon voert. Prioritering van fietsers en wandelaars boven het gebruik van de auto is een vaak genoemd doel in de literatuur. Hierbij gaat het erom mensen te verleiden tot het maken van gezondere keuzes door het creëren van natuurlijke speelplaatsen en het bevorderen van beweging door groen. Dat kan gaan om het creëren van ruimte voor kleinschalige voedselproductie in de stad – mensen met een moestuin eten tot 40 procent meer groenten – of door het creëren van plekken waar mensen kunnen sporten, ontmoeten en genieten, evenals het ontwikkelen van natuurlijke speelplekken en schoolpleinen. Als 20 procent van de omgeving van mensen groen is, hebben ze minder vaak last van stressklachten en depressie. Groene ruimte draagt dus aantoonbaar bij aan zowel de fysieke- als de mentale gezondheid van mensen.
Identiteit en ontmoeten
Groene omgevingen moedigen sociale interactie aan tussen mensen, door een gevoel van collectiviteit in openbare ruimtes en tuinen te faciliteren. In een periode van 30 jaar levert elke geïnvesteerde euro in groene transformatie 3,7 euro aan baten op. Belangrijk is dat deze gezonde voorzieningen in de stad en daarbuiten gemakkelijk bereikbaar en financieel toegankelijk zijn. Een goed ontwerp creëert een aantrekkelijke, ontspannende omgeving met een herkenbare en eigen identiteit. Belangrijke aandachtspunten om dit te bereiken zijn belevingswaarde, identiteit en de bescherming en integratie van historische elementen in de omgeving. Om begrip en betrokkenheid onder bewoners te bevorderen kunnen kunst en educatieve elementen met natuur worden geïntegreerd in de openbare ruimte.
Een goed ontwerp creëert een aantrekkelijke, ontspannende omgeving met een herkenbare en eigen identiteit.
Natuurinclusief en klimaatadaptief
Bij natuurinclusief ontwerpen speelt de ambitie om stedelijke gebieden te transformeren tot biodiverse en eco-vriendelijke leefgebieden. De kwaliteit van de natuur en de verbinding van ecologische corridors zijn hierin belangrijke overwegingen, evenals het vergroenen van verharde straten en pleinen. Bij 10 procent gevarieerd en verbonden groen, vormt de stad een goed leefgebied voor bijen en vlinders. De biodiversiteit in steden is vaak hoger dan op het platteland. Deze benadering verbetert de levenskwaliteit voor stadsbewoners, maar biedt ook een toekomstgerichte visie op het behoud en de versterking van de natuur. Het project ‘Duintuin’ is een tuinontwerp dat een uitbreiding en versterking wil zijn van het omringende groene landschap. Het project beoogt om gecultiveerd terrein terug te geven aan de natuur en als een stapsteen te fungeren in het lokale ecologisch systeem.
Voor het koelen van de staat is een grote boom gelijk aan 10 airco’s.
Om een klimaatadaptief netwerk te creëren dient het ontwerp gericht te zijn op het weerstaan van en aanpassen aan klimaatverandering: het verminderen van de negatieve effecten van hitte en droogte, het voorkomen van wateroverlast en het verbeteren van de bodemkwaliteit. Voor het koelen van de staat is een grote boom gelijk aan 10 airco’s. Het ontwerp helpt wateroverlast te verminderen door maatregelen zoals wadi’s, infiltratiegroen en het creëren van ruimte voor oppervlaktewater. Tot 80 procent van het regenwater kan worden vastgehouden en later verdampt door groene daken bijvoorbeeld. Om een vitale bodem te realiseren helpen groene structuren aan het minimaliseren van verharding en het inzetten op vegetatievorming. Op die manier werkt integraal ontwerp en beheer van groene structuren door in de veerkracht, veiligheid en duurzaamheid in de context van klimaatverandering.
Functiemenging en metabolisme
Het versterken van de samenhang tussen een aantrekkelijk bebouwde ruimte en een gezonde groene omgeving is belangrijker dan ooit. Wat op het laagste schaalniveau kan worden uitgelegd als een gemeenschappelijke wens om te wonen in een huis met een tuin, betekent op een hoger schaalniveau dat elke in stad de behoefte bestaat aan een groene ruimte die eenvoudig toegankelijk is. Met functiemenging op verschillende schalen kan dus een hele serie aan stedelijke innovaties doorgevoerd worden die verschillende pijlers van gezond stedelijk metabolisme raken. In het formuleren van de ontwerpopgaven voor de gezonde, gelaagde stad, en de plekken waar die ruimte direct mee in verbinding staat, zou uitgegaan moeten worden van diversiteit als kernwaarde. Een gezond stedelijk metabolisme is immers een divers stedelijk metabolisme.
Het project ‘Smart Urban Mix’ (SUM) in Veldhoven is een ‘stadsverdubbelaar’ die drie stedelijke opgaven adresseert op één locatie. Het verbindt sociale verbeteringen, nieuwe werkgelegenheid en educatieve functies aan vormen van productie vlak bij de stedelijke afnemer om daarmee vervoersbewegingen te minimaliseren en circulariteit te bevorderen. Daarbij wordt de omgeving geholpen in het streven naar meer ruimte voor ecologie, biodiversiteit en klimaatadaptatie door het transformeren van een 35 procent verhard bedrijventerrein naar een bospark aan de oevers van stadsrivier de Gender. Deze ruimte is autovrij en publiek toegankelijk. Het omringende programma complementeert het lokale voorzieningenniveau en versterkt de lokale economie. De groene ruimte rondom deze stedelijke inbreiding, waarbij dezelfde hoeveelheid werkgelegenheid behouden blijft en wordt aangevuld met woningen voor alle doelgroepen, helpt tevens om de effecten van omgevingsgeluid te camoufleren en fijnstofproductie te reduceren. Op een hoger schaalniveau is SUM een middel tegen de verrommeling en verdozing van het landschap en daarmee een positieve impuls voor de esthetische kwaliteit van het landschap en de stadsranden.
Gezond leven voor mens, plant en dier in de steeds vollere stad
De gezondheid en het welzijn van stadsbewoners wordt voor een aanzienlijk deel beïnvloed door omgevingsfactoren. Lawaai, luchtvervuiling, hitte, eenzaamheid en gebrek aan beweging worden mede versterkt door de manier waarop wij onze steden inrichten. Er liggen grote kansen voor het noodzakelijke biodiversiteitsherstel in Nederland. Verschillende voordelen van groen laten zich meestal goed combineren. Het maakt de leefomgeving niet alleen aantrekkelijker om in te wonen, het draagt ook structureel bij aan ons geluk en de gemiddelde verwachte levensduur van mensen.
Tekst: Eric Frijters | Founding Partner / Principal
Beeldmateriaal: Fabrications
