Etagebomen in Vlaanderen: waardevol erfgoed

Etagebomen zijn merkwaardige bomen met een bijzondere beheersvorm, waarbij alle gesteltakken in één horizontaal vlak, of soms in meerdere horizontale vlakken, worden geleid. In Vlaanderen zijn etagebomen een zeldzame verschijning. Voorlopig zijn 23 erfgoedobjecten geregistreerd, waarvan er zes als monument zijn beschermd. Begin 2019 werden er nog vijf extra etagebomen beschermd.

 

Een etageboom is een boom die zo gesnoeid is dat er langs de stam verscheidene etages ontstaan. Tussen deze etages zien we dan in de lengte een kale stam. Soms ondersteunt een draagconstructie de eerste etage. We noemen deze bomen feestbomen omdat ze tijdens dorpsfeesten vaak het middelpunt van het feest waren. Etagebomen worden in Vlaanderen aangetroffen op stads-en dorpspleinen, op (voormalige) erven, bij herbergen, bij kapellen en bij kruispunten of wegsplitsingen. Soms staan etagebomen ook in tuinen of parken of is bekend dat ze werden aangeplant bij kloostercomplexen. Opvallend is dat het  uitsluitend lindenbomen zijn die als etageboom worden beheerd. Niet toevallig is de linde een boomsoort die het leiden en het periodiek snoeien goed tot zeer goed verdraagt. Ook kenmerkend is dat het tegenwoordig in Vlaanderen vaak om oude tot zeer oude exemplaren gaat, die kunnen teruggaan tot de 16de of 17de eeuw. Ook taxus en buxus werden soms etagevormig gesnoeid of geknipt, maar dan eerder als een figuursnoeikunst. Opmerkelijk is een recente tendens, evenwel los van lokale tradities, waarbij in Vlaanderen opnieuw enkele jonge etagebomen zijn aangeplant.

In het recente onderzoeksrapport ‘Etagebomen in Vlaanderen’ geeft het Agentschap Onroerend Erfgoed een analyse van de geschiedenis van de etagebomen en hun erfgoedwaarde,  en beschrijft het de gekende locaties van etagebomen in Vlaanderen.

Beschermde etagebomen

Dat onderzoeksrapport diende als basis voor de bescherming van vijf nieuwe etagelinden in mei 2019. Deze selectie is een belangrijke aanvulling op 6 etagebomen of bomen met kenmerken ervan, die momenteel reeds beschermd zijn: de etagelinde op het dorpsplein van Retie, de kapelboom in Geetbets, de kapellinde van Issegem in Balegem, de linde bij het veldkruis Gekruiste God in Retie, de etagelinde op de markt van Westerlo en de etagelinde in Mol-Achterbos.

 

De vijf nieuwe ‘monumenten’ zijn:

1.   Etagelinde bij de herberg/afspanning Sint-Sebastiaan in Olen (Olen)

2.   Etagelinde op het erf van het Groot Hof in Mendonk-Oostakker (Gent)

3.   Etagelinde op een voormalig hoeve-erf in Hooglede (Hooglede)

4.   Linde met kenmerken van een etageboom op een voormalig molenerf in Hooglede- Kortemark (Hooglede)

5.   Linde met kenmerken van een etageboom bij wegsplitsing in Nukerke (Maarkedal). Die linde is intussen echter omgewaaid.

Aanvullend onderzoek moet uitwijzen of nog andere locaties in Vlaanderen voor bescherming in aanmerking komen

Foto’s Geert Van der Linden, inventaris.onroerenderfgoed.be