Duurzaam en circulair bouwen op een nieuwe bodem

De bodem is de basis van ons bestaan. Immers, zonder bodem geen natuur en zonder natuur geen leven. De bovenste laag van de aardkorst voorziet ons van voeding, is het fundament waar onze huizen op staan, biedt ons kostbare grondstoffen om te produceren en geeft ons lichaam terug aan de natuur als we er niet meer zijn. Genoeg om dankbaar voor te zijn dus. Maar waar je zou verwachten dat deze wetenschap ons met beide benen op de grond houdt, zijn we lange tijd behoorlijk onzorgvuldig met die bodem omgegaan.

We hebben de bodem opgejaagd met kunstmest, volgestopt met afvalstoffen, haar grondstoffen gulzig leeggeroofd en haar bedekt met asfalt en beton om onze steden erop te bouwen. Met als resultaat dat de leefbaarheid van die steden door het gebrek aan aanwezige natuur onder druk is komen te staan. Hoog tijd dus dat we onze relatie met de bodem verbeteren.

Duurzame en circulaire toepassingen

Dat er aan een betere relatie met onze bodem wordt gewerkt, blijkt uit verschillende initiatieven die momenteel aan aantrekkingskracht winnen. Zo ondersteunt Stichting ‘Wij.land’ boeren die de transitie naar regeneratieve landbouw willen maken, waarbij het evenwicht tussen landbouw en natuur wordt hersteld. Het bedrijf ‘Loop Biotech’ heeft dan weer een doodskist ontwikkeld op basis van mycelium, om het lichaam na overlijden zo snel mogelijk op te laten nemen door de bodem. Ook binnen de bouw concentreren diverse start-ups zich op duurzame en ‘circulaire’ toepassingen, met als doel een productiestroom te ontwikkelen zonder afvalproduct of restmaterialen. Dit kan door hergebruik van overtollige materialen, of door nieuwe producten zo te ontwerpen dat ze demonteerbaar en herbruikbaar zijn.
 

Ook binnen de bouw concentreren diverse start-ups zich op duurzame en ‘circulaire’ toepassingen, met als doel een productiestroom te ontwikkelen zonder afvalproduct of restmaterialen.

Zo ontwikkelden wij vanuit The Urban Jungle Project bijvoorbeeld een lichtgewicht en modulair landschap waarbij we duurzame stadsnatuur brengen op daken, gevels, pleinen en straten. Een modulaire bodem dus, op plaatsen waar planten in volle grond – door verstedelijking – geen optie is. Het heeft als voordeel dat deze ‘bodem’ (tijdelijk) verwijderd kan worden en dus herbruikbaar is.

Bodem als alternatieve groeiplaats

Om de natuur tot haar recht te laten komen op plaatsen waar dit normaal niet kan, vormt de bodem hier opnieuw het uitgangspunt. De uitdaging is tenslotte om een alternatieve groeiplaats te ontwikkelen die ondanks de geldende beperkingen nog steeds tot gezonde beplanting leidt. Deze modulaire bodem moet dus een gezonde mix van omstandigheden bevatten, zoals vocht, zuurstof, pH en EC (voedingswaarde), maar ook lichtgewicht zijn, verantwoord geproduceerd kunnen worden en betaalbaar blijven. Dat betekent dat er kritisch gekeken moet worden naar het gebruik van grondstoffen, en dat die zo duurzaam mogelijk ingezet moeten worden.

De opkomst van ‘biobased’ materialen biedt perspectief om onze impact op de planeet te reduceren.

De opkomst van ‘biobased’ materialen biedt perspectief om onze impact op de planeet te reduceren. Hout is hier een mooi voorbeeld van: het groeit van nature op onze aardbol en is stevig materiaal dat eindeloos veel mogelijkheden biedt. In plaats van CO₂ uit te stoten tijdens zijn ‘productie’ slaat het net CO₂ op. So, what’s not to like about hout?
 

Duurzame alternatieven duurder?

Een veelgehoord argument is dat duurzame alternatieven duurder zijn. Maar duurder dan wat? Als we de consequenties van vervuiling meenemen in de berekening van de kosten van materialen met een hoge uitstoot, ziet de vergelijking er heel anders uit. Daar is onze huidige economie nog niet op ingericht, maar het kan niet lang meer duren voor we investeringen door dat perspectief bekijken. Het is nodig om de noodzakelijke veranderingen in de bouw te kunnen bewerkstelligen en de footprint die de sector met zich meebrengt verder te beperken. Daarbij kunnen we wachten op wet- en regelgeving, maar daar moeten we ons niet achter verschuilen.

 

Geen enkele transformatie begint vanuit de overheid: innovatie en veranderingen komen vanuit de markt. De recente energiecrisis is hier een schoolvoorbeeld van: de prijs gaat omhoog en ineens kunnen we in een jaar uit het niets ons gasverbruik met een kwart verminderen.

Geen enkele transformatie begint vanuit de overheid: innovatie en veranderingen komen vanuit de markt. De recente energiecrisis is hier een schoolvoorbeeld van: de prijs gaat omhoog en ineens kunnen we in een jaar uit het niets ons gasverbruik met een kwart verminderen. De overheid kan ons hoogstens helpen versnellen door te stimuleren of te ontmoedigen. In sommige gevallen moeten bestaande opties simpelweg geen optie meer zijn om verandering af te dwingen. Als er geen plofkippen, vieze brandstofmotoren of spotgoedkope vluchten naar Gran Canaria meer mogen worden verkocht of het onbetaalbaar wordt, gaan mensen vanzelf investeren in een beter alternatief.

De koplopers die hier nu al op inzetten zullen uiteindelijk beloond worden door de voorsprong die ze opbouwen met een nieuwe benadering van bouwen en alle ontwikkelde kennis die daarmee gepaard gaat.

Het begint met de ambitie om het anders te doen. Het geloof dat dit moét, omdat het zo niet langer door kan gaan. En het kán anders, want er wordt al met hout gebouwd en er bestaan al energieneutrale (of zelfs positieve) gebouwen. De koplopers die hier nu al op inzetten zullen uiteindelijk beloond worden door de voorsprong die ze opbouwen met een nieuwe benadering van bouwen en alle ontwikkelde kennis die daarmee gepaard gaat. Het vergt een andere mindset en aanpak: ‘hoe kan ik iets waardevols bouwen zonder dat het onze planeet schaadt?’

Energieneutraal en circulair bouwen

Vorig jaar hadden wij vanuit The Urban Jungle Project het voorrecht om met foodfotograaf Willem Groeneveld samen te werken aan de ontwikkeling van zijn nieuwe fotostudio. (afbeelding!) Het doel was om een energieneutraal en volledig circulair gebouw te bouwen. Niet omdat het moest, maar omdat hij het belangrijk vond. Je zou denken dat iemand die vanuit intrinsieke ambitie beter wil bouwen dan de huidige wet- en regelgeving voorschrijft, door de gemeente met open armen wordt ontvangen. Maar de realiteit is pijnlijk genoeg dat de samenwerking met de gemeente voor deze opdrachtgever juist als belemmerend werd ervaren.

 

De juiste weg is niet altijd de makkelijkste, zo bleek maar weer eens. Maar het resultaat is fantastisch en weegt daar absoluut tegenop. Het gebouw heeft een prachtige, warme uitstraling, een goede akoestiek en een prettige klimaathuishouding.

Vergunningen en eisen bemoeilijkten het bouwproces, helemaal voor iemand die zich niet dagelijks met projectontwikkeling bezighoudt. De juiste weg is niet altijd de makkelijkste, zo bleek maar weer eens. Maar het resultaat is fantastisch en weegt daar absoluut tegenop. Het gebouw heeft een prachtige, warme uitstraling, een goede akoestiek en een prettige klimaathuishouding. Er is gebouwd met hout (Cross Laminated Timber), er liggen zonnepanelen op het dak en de kelder heeft een grote regenwaterbuffer om het groen op het gebouw van water te voorzien. De zes meter hoge Gleditsia triacanthos (Valse Christusdoorn) die op de patio staat, filtert het zonlicht dat door de glazen pui het gebouw in schijnt. De bouw ging ondanks de uitdagingen zeer snel.

Wat is de waarde van een verantwoord gebouw? Hoe waarderen we zaken als duurzaamheid, schoonheid en comfort? Vertaalt het zich naar een hogere vastgoedwaarde en huurprijs? Wordt het makkelijker om de financiering voor een duurzaam gebouw rond te krijgen? Of is het een basisvoorwaarde om überhaupt te mogen bouwen? Hoe transformeren we de conventionele bouwsystemen naar een toekomstbestendige vorm van bouwen, zonder dat dit ten koste gaat van het rendement dat nodig is om de markt te laten functioneren? Allemaal vragen die zich aandienen en steeds beter beantwoord lijken te worden door de markt. En dat is maar goed ook, want het moet.

Als we het vergroenen van gebouwen kunnen koppelen aan snellere bouwprocessen en dat ook nog betaalbaar blijft, kunnen we tegelijkertijd een bijdrage leveren aan meerdere grote uitdagingen zoals de klimaatcrisis, energietransitie en het woningtekort. Er is nog een hoop werk te doen, maar de ontwikkelingen stemmen positief. Steeds meer partijen schuiven op in hun benadering, willen het anders doen omdat het zo niet langer kan. Groen voorbeeld doet volgen, want als het resultaat er eenmaal staat, is iedereen enthousiast. En blijkt dat hier ook een gezonde businesscase op te bouwen is. Zo bouwen we aan een nieuw fundament, een symbiose tussen mens en natuur, als bodem voor een duurzame toekomst.

Tekst: Daan Grasveld 
Beeldmateriaal: Fotostudio Twentyten