De zoektocht naar eerlijke natuursteen
Het haalde de afgelopen jaren een paar keer het nieuws: de natuursteen die we uit India importeren, heeft niet de beste reputatie. In heel wat groeves is sprake van moderne slavernij, kinderarbeid en onveilige werkomstandigheden. Hoe zorgen we ervoor dat onze steden en gemeenten geen kasseien meer kopen waar mensenrechten voor geschonden worden?
Vlaamse en Nederlandse partners werken aan een gezamenlijke aanpak rond natuursteen. Er is overleg tussen vertegenwoordigers van bedrijven, sectororganisaties, overheden, vakbonden en ngo’s. Vanuit ons land zitten de volgende partijen aan tafel: Febenat (de Federatie voor Natuursteengroothandelaars in de Benelux), Marshalls (specialist in bestratingsproducten en natuursteen voor tuinen en opritten), de vakbond ACV, de NGO Wereld Solidariteit en vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid. Vanuit Nederland zijn de stakeholders van het IMVO Convenant Natuursteen (nog in opmaak) betrokken: SER, Ministerie van Buitenlandse Zaken, FNV, LIW, Di-Stone, Arte, Michel Oprey & Beisterveld en de Bovatin (namens NOA). “Alle partijen zijn ervan overtuigd dat een gezamenlijke aanpak nodig is om de situatie in risicovolle productielanden te verbeteren.” zegt Toon Huijps die door Febenat is aangesteld als coördinator van het Belgische initiatief Eerlijke Natuursteen. “We staan voor een gigantische uitdaging, want de situatie in de natuursteengroeves is complexer dan op het eerste zicht lijkt.”
Kinderen werken mee
Het is voor importeurs niet evident om zicht te krijgen op de werkomstandigheden rond de natuursteengroeves. Zij kopen bij een handelaar of verwerker met lokale contacten. “In de dorpen nabij de groeves helpen kinderen soms mee aan de productie van kasseien. Dit soort thuisarbeid is enorm moeilijk om te bestrijden en te controleren want arbeiders worden niet betaald per uur, maar per stuk,” zegt Toon Huijps, de coördinator van het Belgische initiatief voor Eerlijke Natuursteen. “Soms is er voor de kinderen ook geen alternatief, want er is niet eens een school in de buurt.” Daarnaast is er ook sprake van moderne slavernij: werknemers die geld moeten lenen bij de uitbater van de groeve. Ze betalen terug met een deel van hun loon en kunnen pas weg als hun schuld volledig is terugbetaald. Zo zijn ze vaak jarenlang verplicht om stenen te blijven kappen. En tenslotte zijn er nog de onveilige en ongezonde werkomstandigheden, door het gebrek aan goed gereedschap, maskers, helmen en beschermende kledij. Veel arbeiders lijden aan silicose, door het stof dat in hun longen kruipt. Daardoor sterven ze veel te jong. Elk jaar gebeuren ook verschillende dodelijke ongevallen.
Grotere volumes, lagere prijs
Zowat een derde van de natuursteen die we in Vlaanderen consumeren, komt uit risicovolle landen op het vlak van mensenrechten: India, Vietnam, Brazilië en China. Er is in Europa nog voldoende natuursteen aanwezig, maar de prijs ligt hoger en grote volumes kunnen niet zo snel aangeleverd worden. Wordt er, buiten Europa, natuursteen gewonnen en bewerkt waar geen mensenrechten voor geschonden worden? En hoe kan dat gegarandeerd worden? Er zijn betrouwbare controleurs nodig, vakbonden, scholen voor de kinderen, meer aandacht voor gezondheid en veiligheid. Maar wiens taak is het om hierin te investeren? En wie gaat dit veranderingsproces op gang trekken en voor de opvolging betalen? “Alle partners willen dat er iets gebeurt, maar er zijn nog verschillen te overwinnen over de aanpak en de uitvoering. Ook de financiering is nog onderwerp van discussie waarbij een balans wordt gezocht tussen de bijdrage van de bedrijven en de andere stakeholders,” zegt Toon Huijps. De Vlaamse en Nederlandse overheid investeren momenteel wel al in het proces om een betrouwbare en gedegen aanpak van de problematiek te realiseren.
Betrouwbare certificaten
Kunnen we dan niet in alle Nederlandse en Vlaamse overheidsopdrachten verwijzen naar een label of een audit-rapport eisen van de betrokken groeves? Ook dat is niet evident. “Er is nog te weinig transparantie in de keten,” legt Huijps uit. “Sommige Indische natuursteen kun je ook gewoon in Italië bestellen, zonder de oorsprong te kennen. Daarnaast zijn er momenteel gewoon geen betrouwbare keurmerken of labels in deze sector. Er zijn wel wat certificaten in omloop, maar sommige daarvan hebben een dubieuze reputatie. Als je ze ook gewoon kunt kopen, zijn ze in de praktijk niet zoveel waard. En als er alleen maar aangekondigde controles zijn, kan iedereen op de dag van afspraak zorgen dat alles in orde is.” Volgens Huijps is er ook nood aan sensibilisering van de eindgebruikers in de keuken-, uitvaart en bouwsector. “Hoe meer zij om garanties vragen, hoe meer de sector zich genoodzaakt voelt om actie te ondernemen.”
Succesvol initiatief van Beltrami
India staat al jaren in de top 10 van meest risicovolle landen voor kinderarbeid. Volgens Unicef is 12 procent van de kinderen tussen 5 en 14 jaar in India betrokken bij kinderarbeid. Alleen rekenen op de controle van lokale overheden is in landen zoals India redelijk naïef. Kinderarbeid is in India bij wet verboden, maar de naleving en controle door de (lokale) overheden laat, in een aantal regio’s, te wensen over. Er is nood aan samenwerking met specialisten op het terrein, vakbondsvertegenwoordigers en ngo’s. Het West-Vlaams bedrijf Beltrami is in Budhpura bezig met zo’n hoopgevend project. Samen met de lokale ngo Manjari én de steun van Stop Kinderarbeid proberen ze ‘child labour free zones’ te installeren. Via huis-aan-huisbezoeken overtuigen ze ouders om hun kinderen naar school te sturen, helpen ze de gezinnen aan een ziekteverzekering en voorzien ze een alternatief inkomen zodat ze niet meer van de steenkapperij van hun kinderen afhankelijk zijn. Het project kent succes: uit een kritische review van Stop Kinderarbeid blijkt dat er dankzij het project al bijna 600 kinderen uit de kinderarbeid gehaald zijn. www.nochildleftbehind.be
Belgische natuursteen voor Gent
Voor de Stad Gent was het een vreselijke ontdekking. De kasseien waarmee de Korenmarkt en het Emile Braunplein werden heraangelegd, komen uit een gebied in India vol illegale groeves. Voor de afwerking van de nieuwe bibliotheek De Krook werd daarom op veilig gespeeld: de aannemer werd verplicht om ethische natuursteen te gebruiken en moest dat ook kunnen bewijzen, van steengroeve tot afwerking. In het contract zat zelfs een boeteclausule van 20 procent. Uiteindelijk kwam de natuursteen voor de Krook uit een Belgische groeve. De kostprijs voor de natuursteen lag 30 procent hoger, zelfs al kwam ze van zoveel dichter. Huijps begrijpt deze politieke keuze, maar betreurt ze ook. Op die manier worden de problemen in India natuurlijk ook niet opgelost. “De sluiting van de fabrieken en groeves kan zelfs tot nog grotere problemen leiden. Met het Fonds Eerlijke Natuursteen willen we niet weglopen van de situatie maar werken aan oplossingen. Niet alleen in India, maar ook in andere risicovolle productielanden.”
Dit initiatief kadert in het Vlaams plan overheidsopdrachten. Dit plan ambieert een meer strategisch en gecoördineerd beleid voor overheidsopdrachten bij de Vlaamse overheid en de rest van Vlaanderen.
