De voordelen van verticaal groen

Het recent geopende ’t Centrum van Kamp C in Westerlo is het meest circulaire kantoorgebouw van de Benelux én het eerste volledig circulaire kantoorgebouw in België. De Provincie Antwerpen realiseerde zo een katalysator voor circulair bouwen en werken in Vlaanderen en daarbuiten. Wij gingen kijken hoe dit gebouw omgaat met circulair watergebruik.

TECHNISCHE FICHE
Locatie ’t Centrum, Kamp C
Opdrachtgever Provincie Antwerpen
Architect WEST architectuur
Studiebureau Streng-th
Aannemer waterluik Muurtuin

De vergroening van gevels, daken en de directe omgeving is een uitstekende manier om de circulariteit te verhogen. Groen voorziet het gebouw namelijk van ecosysteemdiensten met een circulaire werking. Dit zijn gratis diensten van de natuur. ’t Centrum zet daarom volop in op de vergroening van wanden.

Deze twee innovaties trekken de aandacht:

• Verticaal groen voor een beter binnenklimaat (Muurtuin) en voor de zuivering van afvalwater (TotalValueWall®).
• Circulair gebruik van afvalwater binnen een circulair kantoorgebouw.

Groene wanden

’t Centrum heeft twee groene wanden met elk hun eigen circulaire kwaliteiten. De groene wand binnen, een klassieke muurtuin, heeft een positieve invloed op het leefklimaat. Het exacte effect zal nauwkeurig gemeten worden.

De groene wand buiten is een TotalValueWall®. Die fungeert als bouwschil voor een deel van het gebouw, waarbij het groen extra isolerend werkt. De muur wordt gevoed met grijs water. Dit is het afvalwater van wastafels, douches en keuken. De aangepaste beplanting heeft de functie van verticale waterzuivering. Het grijs water levert voeding aan de planten, terwijl het overtollige, gezuiverde afvalwater dient als toiletspoelwater.

Een TotalValueWall® is een gepatenteerd systeem. Naast de esthetische kwaliteiten heeft het ook deze voordelen:

• Het geeft een verbeterde thermische en akoestische isolatie
• Het gaat het hitte-eilandeffect tegen
• Het zorgt voor een lager energieverbruik van het gebouw en minder nood aan airco & verwarming
• Het verbetert de luchtkwaliteit door opname van onder andere fijnstof en CO2
• Het verbetert de biodiversiteit

Waterstromen

Alle waterstromen worden apart opgevangen en in een afzonderlijk leidingencircuit gestuurd (zie schema). Zo voldoet het project aan de regelgeving.

Een regenwaterput van 30.000 liter vangt het hemelwater op. De put heeft een overloop naar een infiltratiezone op het terrein. Het hemelwater wordt gezuiverd via een drievoudige filter, die bestaat uit een grove filter, een fijne filter en een actieve koolfilter. Dit gezuiverde hemelwater dient voor de irrigatie van de muurtuin binnen en voor de toiletten op de tweede verdieping. Het overtollige water van de muurtuin wordt afgevoerd naar de infiltratiezone buiten, en met het overtollige water van de regenwaterput worden de grijswaterputten aangevuld.

Het grijs water van lavabo’s, douches en keukens wordt in ongezuiverde en in gezuiverde vorm opgeslagen in twee ondergrondse putten van 2.000 liter. Deze putten hebben een overloop naar de riolering. Vóór de grijswaterput is een vetvanger voorzien. De TotalValueWall® zuivert het grijs water van de eerste put, waarna het in de tweede put komt. Vervolgens gaat het water nog door een drievoudige filter (net als het hemelwater) en wordt het gebruikt voor de toiletten op de gelijkvloerse en de eerste verdieping. Een verdere bacteriële behandeling is niet nodig, want zowel het hemelwater als het grijs water dienen niet voor menselijke consumptie.

Is er onvoldoende grijs water om de TotalValueWall® te voeden? Dan wordt de grijswaterput bijgevuld via de hemelwaterput. En als ook dat niet voorradig is, met stadswater. Het zwarte water, dat afkomstig is van de toiletten, vloeit naar de riolering. De gebruikers kunnen alle waterstromen digitaal monitoren met een Calculus-module en met een eigen ontwikkelde app.

Kostprijs

De TotalValueWall en de muurtuin kosten elk zo’n 600 à 700 euro/m². Hou wel rekening met enkele bijkomende investeringen.

In dit project gaat het om:

• Een extra leidingnetwerk voor het grijswatercircuit
• Een extra pomp
• Een extra buffertank
• Een drievoudig filtersysteem
• Online monitoring en kwantitatieve monitoring van de waterstromen
• Extra elektriciteitswerken

In Kamp C gebeurden de investeringen zowel voor het grijswatercircuit als voor het hemelwatercircuit. Een extra grijswatercircuit brengt dus extra kosten met zich mee. Eén distributiesysteem voor grijs water en hemelwater zou flink wat goedkoper zijn, maar dit strookt niet met de huidige regelgeving.

Naast de investering is er natuurlijk ook nog het onderhoud. We moeten met volgende kosten rekening houden:

• Onderhoudskost van de groenwanden (muurtuin en TotalValueWall®): standaard moet je jaarlijks bijsnoeien en minstens eenmaal per jaar het onkruid verwijderen. Indien nodig moet je ook planten bijplanten. Verder moeten de leidingen geflusht worden en is er een algemene check-up nodig, tijdens het voorjaar. Dit verloopt vlot via een onderhoudscontract.
• Energiekost en onderhoudskost van het bijkomende grijswatercircuit.

Knelpunten

We haalden al aan dat het project heel wat goedkoper zou zijn met één gemengd circuit voor hemelwater en gezuiverd afvalwater samen. In dat geval waren maar twee circuits nodig, één voor stadswater en één voor tweedecircuitwater. Maar gezuiverd afvalwater mag volgens de milieuwetgeving niet aangesloten worden op de infiltratievoorziening. Dit komt omdat eventuele polluenten zo snel mogelijk afgevoerd moeten worden, en niet in het grondwater terecht mogen komen. Maar we moeten ons durven afvragen of dit beperkte risico wel opweegt tegen het belang van de aanvulling van de grondwatertafel. In dit geval is er geen groot verschil
in milieu-impact tussen infiltratie en lozing, omdat het gaat om sterk verdund, gezuiverd afvalwater.

Naast deze juridische zijn er ook technische knelpunten. Gezien de recente ontwikkeling van de TotalValueWall® is het van groot belang om de waterkwaliteit
te monitoren. Dit kan een indicatie geven voor toekomstige projecten met dit systeem en het kan een impuls geven om infiltratie van gezuiverd grijs water in de toekomst mogelijk te maken. Ook is er nood aan een betaalbaar systeem, met betaalbare sensoren. Nu is de sturing en de zuivering van grijs water nog steeds duur. Om de kost van de sturing te drukken ontwikkelde de uitvoerder een eigen besturingssysteem met een eigen app. Die heeft een vermoedelijke eenmalige kost van 600 à 1000 euro. Bij toekomstige projecten komt er een jaarabonnement.

Een bijkomend technisch aandachtspunt is de kleur van het gezuiverd water en het hemelwater. Heel wat gebruikers vinden de soms lichtgele of bruine kleur storend of verwarrend (toilet niet gespoeld?). Dit is een kwestie van perceptie. Er kan eventueel nog gezocht worden naar een oplossing door het optimaliseren van de granulaten, waardoor de kleur kan verdwijnen door uitloging. Ook communicatie over hergebruik van gezuiverd afvalwater kan hiertoe bijdragen.

En tot slot moet je ook rekening houden met organisatorische knelpunten. Als architect moet je vroeg genoeg in het proces meegaan in het verhaal van grijswaterrecuperatie en dit meenemen in de eerste ontwerpplannen. Zo voorkom je problemen achteraf, bij de keuring van de riolering. Hoe vroeger je de onderhandelingen met de rioolbeheerder en de Vlaamse Milieumaatschappij opstart, nog voor de aanvraag van een omgevingsvergunning, hoe hoger de kans dat het project betaalbaar blijft. Ook de opdrachtgever moet mee zijn in het verhaal. Hij of zij ziet meestal wel de extra kost, maar onvoldoende de meerwaarde van groene wanden. Voor alle bouwpartners is het een moeilijke stap om levend materiaal mee te nemen in het project. Sensibiliseren is dus cruciaal.

To do

Willen we dit concept verder optimaliseren? Dan is er eerst en vooral een betere kennisverspreiding nodig over grijswaterrecuperatie. Want hoe meer knowhow we delen, hoe makkelijker architecten en opdrachtgevers het systeem vroeg in het gebouw kunnen integreren. Schema’s zoals in dit artikel kunnen hieraan bijdragen.

Verder werkt NAV samen met andere stakeholders en de overheid aan concrete oplossingen, in het project Waterbewust Bouwen. Zo komt er een Code van Goede Praktijk, waarin we de technische aspecten van dit soort systemen toelichten. We zullen ook de waterkwaliteit van het gezuiverde grijswater regelmatig controleren. Die resultaten geven ons ongetwijfeld nieuwe inzichten over infiltratie, waardoor we het systeem goedkoper kunnen maken.

www.kampc.be

Dit artikel kadert in het project Waterbewust Bouwen. Dit is een COOCK project dat mogelijk wordt gemaakt dankzij de steun van VLAIO, het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen. Het project loopt van maart 2022 tot en met februari 2024. De partners van het project zijn, naast Embuild Vlaanderen ook NAV, Buildwise, Vlakwa en Vlario. Meer informatie via de website: www.embuildvlaanderen.be/projecten/waterbewust-bouwen/

Tekst: Silvia De Nolf, Veerle Depuydt & Vlakwa vermelden
Beeldmateriaal: Teun Depreeuw, Muurtuin