De Gewortelde Stad / Toekomst steden afhankelijk landschappelijke geschiedenis

Het nieuwe boek De Gewortelde Stad / The rooted city maakt duidelijk hoe stad en landschap met elkaar verbonden zijn, en welke kansen en problemen dit oplevert tegen de achtergrond van grote opgaven voor de toekomst, zoals klimaatverandering, voedselvoorziening en energietransitie.

De hoofdsteden van Europa zijn kwetsbaar. Kwetsbaar voor overstromingen en hitte, maar ook voor de voorziening van voedsel, drinkwater, elektriciteit… Voor de oplossingen kunnen ze soms weinig, en soms heel veel van elkaar leren. Dat hangt mede af van hun ontstaansgeschiedenis.

 

Landschapskarakteristieken

De hoofdsteden in Europa behoren tot de succesvolste steden, omdat het omringende landschap in het verleden water en voedsel leverde, en handel en defensie mogelijk maakte. Nu zijn het miljoenensteden met een complexe maar kwetsbare infrastructuur. Vanaf het prilste begin zijn de hoofdsteden van Europa afhankelijk geweest van hun omringende landschap. Ze ontstonden aan landschappelijk strategische plekken, zoals doorwaadbare plaatsen langs rivieren, verdedigbare plekken in bergen of langs de kust, waar altijd voldoende voedsel en drinkwater aanwezig was voor de bevolking. Het succes van een stad hing hier van af, maar steden waren ook afhankelijk van de verbindingen en contacten met andere steden, in eerste instantie via het water, later via wegen en spoorwegen.

Zo zijn er veel landschapskarakteristieken te benoemen die bepalend zijn voor het succes of het falen van een stad. Altijd draaide het daarbij om kwesties rondom water, voedsel, handel en defensie. Gedurende de geschiedenis konden de seinen hiervoor op rood of groen staan, afhankelijk van bijvoorbeeld demografische, agrarische of technologische ontwikkelingen. Hierdoor zijn steden gegroeid dan wel gekrompen. Sommige steden zijn zelfs helemaal verdwenen. Het succes van de hedendaagse Europese hoofdsteden is dan ook grotendeels te danken aan het profijt dat die hadden van gunstige landschapskarakteristieken.

 

Hedendaagse uitdagingen

Steden zijn ook nu nog afhankelijk van water, voedsel, handel en defensie. Heden ten dage zijn ze kwetsbaar voor zowel de overstromingen en wateroverlast als de extreme hitte als gevolg van klimaatverandering. Lang niet alle stadsbewoners hebben de beschikking over voldoende vers en betaalbaar voedsel. Steden zijn voor hun drinkwater afhankelijk van kwetsbare pijplijnen van honderden kilometers. En wat gebeurt er als de elektriciteit wegvalt in een stad? Steden moeten zich dus verdedigen tegen andere gevaren dan in de middeleeuwen.

Niet elke stad is hierin hetzelfde. The rooted city laat zien dat er overeenkomsten en verschillen in de manier waarop de Europese hoofdsteden zijn geworteld in hun landschap. Er zijn grofweg vier types: de oude handelssteden langs de rotsachtige kusten, de echte deltasteden, de steden van de vlaktes en de bergsteden. Zo kunnen op basis van geomorfologie veel analogieën worden getrokken in de ontwikkeling van Europese steden, in de problemen die zij ondervinden nu of in de toekomst, en in kansen voor verdere ontwikkeling. Daarbij is steeds de balans tussen de fysieke omgeving en de stand van de technologie wezenlijk.

 

Gewortelde stad

Met het gedachtengoed uit The rooted city kan eenvoudig benoemd worden welke mogelijkheden en kansen er zijn in een stad en welke problemen er spelen. Berlijn, Warschau, Madrid en Brussel hebben veel met elkaar gemeen als verzameling aan elkaar gegroeide dorpen aan doorwaadbare plaatsen in uitgestrekte, vlakke landbouwgebieden. Amsterdam is vooral vergelijkbaar met (niet-hoofdsteden als) Hamburg en Antwerpen. Luxemburg heeft trekjes van Bratislava en Tirana. Kopenhagen kent vergelijkbare ontwikkelingen als Lissabon. Zo’n perspectief kan helpen bij het bepalen van strategische ontwikkelingslijnen voor de toekomst van een stad.

Bron: Alterra