Bijgaardehof Gent / Grootste cohousingproject van het land

59 gezinnen en een wijkgezondheidscentrum hebben een bouwaanvraag ingediend voor de herbestemming van de oude Malmarfabriek in Gent, vlakbij het station Dampoort. Meteen het grootste cohousingproject van het land.

De voormalige industriële Malmarsite is gelegen in Sint-Amandsberg, tussen de Nijverheidsstraat, de Forelstraat, de spoorweg Gent-Antwerpen en het koopcentrum aan de Dendermondsesteenweg. Binnen de voormalige Malmarsite en grenzend aan het nieuwe buurtpark, ligt momenteel nog een oud leegstaand fabrieksgebouw dat zich grotendeels in zeer verwaarloosde toestand bevindt.


De voorbije jaren kreeg de oude Malmarsite, door zowel Sogent als Stad Gent, al een serieuze heropleving. Met het Bijgaardepark kreeg de buurt er een gevarieerd en avontuurlijk park bij van 2,5 ha, en bewoners konden hun tuin uitbreiden.

Cohousing

De oude Malmarfabriek ligt ingesloten op een ietwat grillig perceel, waardoor het zich minder leent voor een klassieke verkaveling met privétuinen. Het is wel geschikt voor compacte woonvolumes rondom een gedeelde tuin.

In 2015 lanceerde Sogent een zoektocht naar geïnteresseerde bewoners en organisaties die graag aan het project wilden meewerken. Cohousinggroep ‘De Spore’, cohousing ‘Wijgaard’, woongroep ‘Biotope’ en het wijkgezondheidscentrum Kappellenberg hadden het beste voorstel.

Voor de aanpak van dit project koos sogent resoluut voor een participatief traject. De geselecteerde kandidaten werkten onder begeleiding van het stadsontwikkelingsbedrijf en een externe coördinator (Trizone in samenwerking met Space-Lab) het masterplan en een omgevingsvergunningsaanvraag voor de site ruimtelijk uit. Op die manier ontwierpen de toekomstige bewoners en gebruikers mee hun eigen plek in de stad. Er werden meer dan vijftig vergaderingen georganiseerd waarin de groepen mee beslisten over gedeelde ruimten, gezamenlijk parkeren, het te halen energieniveau, enzovoort.

Bijgaardehof

De naam van de site, het Bijgaardehof, verwijst naar het aangrenzende Bijgaardepark, de bijentuin die in de 13de eeuw toebehoorde aan de vlakbij gelegen Sint-Baafsabdij.

Voor de opmaak van het masterplan en de omgevingsvergunningsaanvraag stelde sogent in 2016 het ontwerpteam BOGDAN & VAN BROECK, NEY & Partners, LAND landschapsarchitecten en VK Engineering aan.

Het noordelijke deel van de oude fabriek wordt omgebouwd tot een collectief woonproject: het Bijgaardehof. De totale oppervlakte van de fabriek, voorbehouden voor de woonontwikkeling, bedraagt 5.000m². Een deel van de oude fabriek wordt gebruikt om het bestaande Bijgaardepark uit te breiden. Daarbij wordt het industriële karakter van de plek bewaard: de muren en originele spantstructuur blijven (deels) behouden en dienen als basis voor klimplanten. Tussen de muren komt een varentuin waar men in de luwte van de stad kan genieten van het groen. Ook het moestuinenproject van vzw De Bijgaard krijgt een definitieve plek op de site en zal op termijn een meer publiek karakter krijgen.

Het ontwerp van de nieuwe woonontwikkeling vertrekt vanuit het behoud van het industrieel-historische karakter van de voormalige fabriek. De bestaande bakstenen buitenmuren blijven behouden als herinnering aan het industriële verleden. Binnenin wordt er een unieke woon- en werkplek gecreëerd rond een centrale binnentuin die ook enkele bestaande vakwerken en sheddaken incorporeert.

Rond de centrale binnentuin worden drie nieuwe gebouwen ingepast. In het westelijke gedeelte komen de 25 gezinnen van cohousinggroep Wijgaard, bovenop de gezamenlijke parking en het wijkgezondheidscentrum Kapellenberg. Het zuidelijke volume is voorbehouden voor de vijftien gezinnen van cohousinggroep De Spore. In het oosten wonen binnenkort de negentien gezinnen van cohousinggroep Biotope.

Naast de eigen woning, heeft ieder gezin toegang tot een collectieve binnen- en buitenruimte binnen de eigen groep. Bovendien zijn er ook ruimtes die gedeeld worden over de groepen heen, zoals de parking, een gemeenschappelijke polyvalente ruimte en de verschillende tuinen tussen de gebouwen en bestaande fabrieksmuren in. De natuur verbindt de oude en de nieuwe elementen en verankert het project in diens directe groene omgeving.

Als alles goed verloopt, wordt de vergunning verwacht in het najaar en kunnen de groepen aan het einde van dit jaar aan het bouwavontuur beginnen. De werken zullen vermoedelijk twee jaar duren. De bewoners hopen om in 2020 hun intrek te nemen in het gerealiseerde Bijgaardehof.

Illustraties:  Bogdan & Van Broeck, Ney & Partners, Land landschapsarchitecten en VK Engineering

Vleermuizen

Na jaren leegstand vestigden zich in de Malmarfabriek ook andere bewoners: in de kelder huist momenteel een kolonie vleermuizen. Deze nuttige diertjes zijn erg zeldzaam en daarom Europees beschermd. Om te verzekeren dat de vleermuizen ook tijdens en na de bouw van het cohousingproject en de aanleg van het park hun weg vinden naar de kelders werd ook een ecoloog bij het dossier betrokken. In het parkontwerp werden tal van kleine ingrepen opgenomen om het de vleermuizen naar hun zin te maken: windluwe plekjes, een natte kelder en aangepaste planten. Ook de timing van de aanleg wordt bepaald door de vleermuizen: de grotere infrastructuurwerken zullen pas uitgevoerd worden als ze, na een deugddoende winterslaap, in het voorjaar uitgevlogen zijn.

Openluchttentoonstelling

De verlaten fabriek was jarenlang het oefenterrein van de bekende straatkunstenaar ROA, wiens werken op de site bewaard en voor het publiek ontsloten zullen worden. Via doorgangen in de oude fabrieksmuren wordt het ook voor buitenstaanders mogelijk om door de site te lopen en de werken te bewonderen. ROA krijgt zo zijn eigen openluchttentoonstelling.

© Wannes Nimmegers

© Ferdinand Feys