Bas Smets: van land tot landschap

Het Vlaams Architectuurinstituut organiseert in De Singel in Antwerpen een eerste overzichtstentoonstelling over de Belgische landschapsarchitect Bas Smets. Het eerste deel van de tentoonstelling toont aan de hand van zeven landschapsontwerpen hoe land landschap wordt. In het tweede deel zijn vijftien concrete realisaties te zien. 

Bas Smets (°1975) is een van de weinige landschapsarchitecten in ons land die naam waardig: iemand die denkt en ontwerpt op de schaal van het landschap. Waar het perspectief van de overgrote meerderheid van de Belgische tuin- en landschapsarchitecten zich (noodgedwongen) hoofdzakelijk beperkt tot de privétuin, legt hij zich vooral toe op grotere landschappelijke en stedenbouwkundige projecten in binnen- en buitenland. Hij ontwerpt bij wijze van vingeroefening of experimenteerruimte elk jaar ook minstens één private tuin.


Smets is van opleiding ingenieur-architect en behaalde een postgraduaat landschapsarchitectuur aan de universiteit van Genève. Hij leerde de praktijk bij de bekende Franse landschapsarchitect Michel Desvigne (die o.a. met Rem Koolhaas al samengewerkt heeft) waar hij zeven jaar werkte. Begin 2007 richtte hij zijn eigen ontwerpbureau op in Brussel. Hij verwierf op korte tijd een internationale reputatie met masterplannen en ontwerpen voor landschappen en publieke ruimten op heel diverse plekken in de wereld. Het bureau telt momenteel twaalf medewerkers en is actief in 18 landen.

Verbeelding en verwezenlijking

De tentoonstelling neemt de bezoeker mee op een soort ontdekkingsreis doorheen het stapsgewijze ontwerpproces van de landschapsarchitect. Hoe hij, vertrekkend van het land, probeert om in zeven etappes het landschap te verbeelden. Hoe het landschapsontwerp nieuwe beelden maakt om de perceptie van de realiteit te veranderen. Want het land is het gegeven, het landschap de waarneming ervan.

In een eerste etappe wordt, op basis van een luchtfoto van het bestaande land, een kader afgebakend waarop de landschappelijke elementen zoals bebouwing, waterlopen, vegetatie zichtbaar worden.

Dan worden die elementen hertekend om ze af te zonderen, er worden elementen aan toegevoegd die op de luchtfoto niet te zien zijn, zoals topografie, klimaat of bodemkunde. Hierdoor ontstaat een nieuwe lezing van het land aan de hand van de samenstellende delen.

De derde etappe poogt aan de hand van die landschappelijke elementen en hun onderliggende structuur, een ‘exemplarisch landschap’ uit te beelden: het best mogelijke landschap dat binnen de bestaande toestand mogelijk is.

In een vierde fase wordt dat ‘ideale’ landschap vertaald in een ‘landschappelijke figuur’ die verder bouwt op de latente structuren ervan en eventueel nieuwe structuren toevoegt. Deze figuur transformeert het land in een landschap, waarin het programma van de ontwerpopdracht een duidelijke plaats krijgt.

In de fase van de ‘schriftuur’ wordt de landschappelijke figuur uiteindelijk vertaald naar een uitvoerbaar project. Het eindresultaat is een preciese en uitvoerbare tekening, als basis voor het maken van een nieuwe realiteit. Bij voorkeur worden daarvoor snedes gebruikt die tonen hoe het project zich inschrijft in de realiteit en deze tranformeert: hoe alle elementen van het horizontale vlak met elkaar verbonden en verweven zijn, hoe de nivellering het regenwater afvoert en tegelijk de toegankelijkheid garandeert, hoe en waar de vegetatie een leefbare laag vindt.

In de volgende fase, de ‘perceptie’, wordt het ontwerp geëvalueerd en gevisualiseerd: de groei van de bomen doorheen de tijd, de afwisseling van de seizoenen, de kleuren, materialen en texturen.

In de zevende en laatste fase wordt de essentie van het ontwerp weergegeven in de vorm van een ‘embleem’, een soort symbool voor de transformatie van het land tot landschap.

Heel dit proces wordt prachtig geïllustreerd aan de hand van foto’s, kaarten en tekeningen van zeven projecten van verschillende aard en schaal – gaande van de nieuwe autosnelweg A11 door het polderlandschap rond Brugge, over een groen en blauw netwerk van 55.000 ha in Bordeaux, tot de dorpskernvernieuwing in het West-Vlaamse Ingelmunster en het ontwerp voor een nieuw park op de site van Tour & Taxis in Brussel.

Voor het ontwerp voor de A11 werd bijvoorbeeld een studie gemaakt van het polderlandschap, dat bij uitstek een geconstrueerd landschap is. In plaats van de autosnelweg zo veel mogelijk te camoufleren om dat landschap niet te schenden, heeft Smets hem juist gebruikt om nieuw polderlandschap te maken. De snelweg wordt een nieuwe landschapslaag, verwant met de oude dijken en kanalen, en meteen ook een gelegenheid om vijfduizend nieuwe bomen aan te planten. In Ingelmunster leidde de lezing van het land tot een voorstel om de opdracht voor een nieuw stationsplein aan te grijpen als een opportuniteit om een nieuw dorpscentrum te creëren: door de Mandelvallei, die het dorp doormidden snijdt, niet te beschouwen als een vervelende spelbreker maar als een cruciaal structuurelement om het stationsplein via een nieuwe brug met het dorpscentrum te verbinden.

Het tweede deel van de tentoonstelling toont het concrete resultaat van dat ontwerpproces: het verwezenlijkte landschap, of hoe nieuwe beelden ontstaan en de realiteit wordt getransformeerd. Foto’s van vijftien realisaties worden kamerbreed geprojecteerd. Het gaat onder meer om private tuinen in Brussel, Houtvenne, Londen, Lempaut (Frankrijk) en Mustique (Saint Vincent), een bufferbos in Antwerpen, publieke parken in Turnhout en Gent, bij een rusthuis in Lommel en een sociale woonwijk in Genk, stadspleinen in Roeselare en Kortrijk, enzovoorts.

Dit is een tentoonstelling die zowel professionelen als geïnteresseerde leken een boeiende inkijk biedt in het werk van een van onze meest vooraanstaande landschapsarchitecten.

Info – De tentoonstelling ‘Bureau Bas Smets – Landschappen’ in De Singel in Antwerpen loopt tot 5 januari 2014 en is gratis te bezoeken van woensdag tot zondag van 14 tot 18 u en bij voorstellingen van 19 tot 23 uur.

Op zondag 10 november en 8 december om 14 uur zijn er gratis rondleidingen. Reservering via [email protected] of +32 (0)3 248 28 28

>>> vai.be – bassmets.be