Antwerpse Neerlandpark bekroond als voorbeeldproject

Het Antwerpse Neerlandpark is tijdens de Groene Lente wedstrijd van de Vlaamse Vereniging voor Openbaar Groen (VVOG) verkozen tot beste project in de categorie park. Het won ook Beter Buurtgroen Award 2013 waarmee VLAM en VVOG groenprojecten belonen die door een professionele tuinaannemer werden gerealiseerd. En het ontving de tweede ‘Thuis in de Stad-prijs 2013’. Het is dan ook om meerdere redenen een voorbeeldproject.

Het Neerlandpark in Wilrijk vormt een van de weinige open ruimten in een vrij dicht bebouwd gebied aan de zuidrand van Antwerpen. Het is onderdeel van een systeem van vijf parken dat in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen “de zachte ruggengraat” wordt genoemd. Deze structuur verbindt de Schelde via de groene corridor van de Singel en via enkele kleinere corridors met het Antwerpse hinterland.


Woonuitbreidingsgebied

Aanvankelijk was het gebied op het gewestplan ingekleurd als woonuitbreidingsgebied en kon het helemaal bebouwd worden. Om de waardevolle ecologische en landschappelijke elementen te vrijwaren en een antwoord te bieden op de grote vraag naar ‘ademruimte’ en ruimte voor recreatie, werd een Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) opgesteld. Daardoor werd het terrein grotendeels als open ruimte voor natuur en groene recreatie bestemd: nauwelijks drie hectare geconcentreerd in het noordelijke deel van het gebied werd gereserveerd voor bouwontwikkeling, terwijl voor de parkzone 23 hectare werd voorzien, waarvan 9 hectare natuurreservaat.

“Dit is een moedige mentaliteitswijziging die rekening houdt met de draagkracht van het gebied,” zegt Nicolas Cleeremans van AG Stadsplanning Antwerpen. “Bijzonder is ook dat het park en de ontsluitingswegen gerealiseerd werden vóór de bouwontwikkeling. Dit heeft als voordeel dat vanuit het park randvoorwaarden werden geformuleerd voor de integratie van de bouwontwikkeling, daar waar meestal het omgekeerde gebeurt.”

Landschapspark

Neerland is geen klassiek stadspark maar een nieuwsoortig landschapspark, een evenwichtsoefening tussen park en landschap, waarin natuurontwikkeling, natuurbeleving en avontuurlijk spelen centraal staan. Het uitgangspunt was dat het een park moest worden waar men al wandelend en spelend op verschillende plekken iets bijzonders tegenkomt, en waar de bestaande natuur alle kansen krijgt om zich verder te ontwikkelen. De ontwerpers – de studiebureaus Grontmij en Fris in het Landschap – hebben daarbij optimaal gebruikgemaakt van de specifieke kenmerken en de hydrologische en ecologische toestand van het gebied.

Zo bleken reeds aanwezige natuurlijke en landschappelijke elementen, zoals de antitankgrachten, oude bomputten en een klei-ontginningsput, een verwilderde boomgaard en diverse bosjes, een grote natuurwaarde en belevingswaarde voor kinderen te hebben. Die kregen in het nieuwe park dan ook een prominente rol als natuurlijke zones en speelnatuur. Zo zijn er drie grote speelvalleien met water en heuvels, waar kinderen kunnen spelen in en met de natuur en dingen ontdekken. De schuine wanden in cortenstaal en de gazontaluds refereren naar het militair verleden en vormen de overgang naar de architecturale sokkel met de nieuwe bouwvolumes. De verblijfsplekken zijn met schanskorven afgeschermd. Ze zijn gevuld met afgekeurde bakstenen, een verwijzing naar de klei-ontginning in het gebied.

Ook de bestaande recreatieve functies, zoals een voetbalveld, een skateramp, een chiroterrein, een hondenweide, een volkstuincomplex en een fietspad, zijn voorbeeldig geïntegreerd in het park.

Groene infrastructuur

Een belangrijk aspect bij de ontwikkeling van het park was de waterhuishouding. Het ligt namelijk in een waterrijke beekvallei. Gezien de regelmatige wateroverlast was de uitdaging om in het park voldoende ruimte voor waterbuffering te voorzien voor de nieuwe woonuitbreiding, de aanpalende KMO-zone, het oppervlaktewater en het kwelwater.

Er lag een voorstel van de nutsmaatschappijen op tafel voor een metersdiepe afvoergracht, die dwars door de speelzones zou lopen. Uiteindelijk is ervoor gekozen om water als een centraal parkthema te gebruiken door de waterbeheersing landschappelijk in te passen. Al het water wordt op een natuurlijke manier gebufferd. Het wordt vertraagd afgevoerd en gezuiverd binnen het terrein. Dit komt niet alleen de natuurontwikkeling ten goede, maar biedt ook fantastische speelmogelijkheden. Door de integratie van wadi’s tussen de speelplekken zijn deze plekken met zand en water uitgegroeid tot de leukste speelplekken in het park.

Bijkomend voordeel was dat waterbeheerder Aquafin een groot deel van de parkaanleg financierde… In die zin is het een prachtig voorbeeld van multifunctionele ‘Groene Infrastructuur’, het nieuwe sleutelwoord in het natuur- en klimaatbeleid van de Europese Unie.

Er werd ook veel aandacht besteed aan de duurzaamheid in al zijn aspecten. Zo bestaat het beton van de paden uit gerecycleerd materiaal van de afgebroken Opelfabriek. De houten speelelementen zijn van robiniahout; de afsluitingen van kastanjehout, FSC-hout voor banken en tuinhuizen… Heel het park is insecticiden- en pesticidenvrij, inclusief de volkstuinen. Alle grond afkomstig van de bufferbekkens en rioleringswerken werd op het terrein zelf gebruikt. Een beheersplan en de samenwerking met Natuurpunt dat het natuurgebied beheert, moeten de ecologische doelstellingen helpen realiseren.

Participatie

Ook de manier waarop de (recent afgeschafte) AG Stadsplanning de regie voerde bij de voorbereiding en de ontwikkeling van het park én de manier waarop omwonenden en gebruikers van het park bij het project werden betrokken, kan als een voorbeeld gelden. De jeugdbeweging, Natuurpunt, buurtbewoners, volkstuinders… maakten samen met de belangrijkste stadsdiensten deel uit van het projectteam. Ook buurtkinderen werden betrokken bij het ontwerp van het park. Samen met Kind & Samenleving werden bijvoorbeeld inspraaksessies georganiseerd in de scholen en de eerste schetsontwerpen werden afgetoetst bij de kinderen. Ook werden op het terrein met de kinderen maquettes gemaakt om de zones met speelnatuur vorm te geven.

Het is de bedoeling om gebruikers en buurtbewoners in de toekomst actief bij de uitbouw en het beheer van het park te betrekken. De realisatie van dit soort park stopt immers niet bij de aanleg.

Fiche

  • Opdrachtgever: AG Stadsplanning Antwerpen
  • Ontwerp: Grontmij, Mechelen en Fris in het landschap, Gent
  • Aannemer: Soga, Beveren
  • Kostprijs: 2,3 miljoen euro, of € 25/m².