230 gemeenten planten vredesboom

Op 11 november 2018 worden de vier herdenkingsjaren rond 100 jaar Eerste Wereldoorlog officieel afgesloten. Dat gebeurt op een unieke en ingetogen manier die ook de komende jaren en decennia zal zichtbaar zijn en blijven: 231 Vlaamse steden en gemeenten planten die dag een Vredesboom.

Elke stad of gemeente viert op 11 november Wapenstilstand. Met een optocht, een misviering, het neerleggen van de kransen bij het oorlogsmonument, … Hoewel die tradities belangrijk en betekenisvol blijven, stellen lokale besturen zich ook de vraag hoe zij de herdenkingen kunnen actualiseren. Door een vredesboom te planten, kunnen lokale besturen honderd jaar Wapenstilstand op een bijzondere manier herdenken.


Voor dit grootschalige project hebben verschillende partners de handen in elkaar geslagen: het agentschap voor Natuur en Bos – dat de bomen aanbiedt aan de lokale besturen – het agentschap Onroerend Erfgoed, het projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog, FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed en publiq.

Traditie

Al eeuwenlang bestaat de traditie om op een centrale plaats een boom aan te planten om een speciale gebeurtenis te herdenken. Die bomen worden ‘herdenkingsbomen’ genoemd. Een voorbeeld van zo’n boom is de vrijheidsboom, die als symbool voor vrijheid en democratie wordt aangeplant bij bepaalde scharniermomenten in de geschiedenis. Soms kunnen vrijheidsbomen ook een specifiekere naam hebben. De bomen waar wij het over hebben, vredesbomen, zijn vrijheidsbomen die zijn aangeplant na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Of, in beperktere mate, na de Tweede Wereldoorlog.

De overgrote meerderheid van de vredesbomen werd door gemeentebesturen aangeplant in de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog. Daarmee gaven deze besturen gevolg aan een omzendbrief van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken. Die had al in 1918 aan alle steden en gemeenten gevraagd om een boom te planten ter herinnering aan de slachtoffers van de Groote Oorlog. Deze vredesbomen werden meestal aangeplant op een centraal openbaar plein in de dorps- of stadskern of op een plek tussen de kerk en het gemeentehuis, zeg maar tussen het geestelijke en het wereldlijke in. Het planten van een vredesboom ging steeds gepaard met allerhande plechtigheden zoals een kerkelijke viering, een vredesstoet of een ceremonie. In de loop der jaren richtten heel wat gemeenten een bijkomend herdenkingsmonument op in de buurt van zo’n boom.

Vandaag beschikt Vlaanderen over een rijk patrimonium van bomen die honderd jaar oud zijn. Maar liefst 117 vredesbomen zijn geïdentificeerd. Vaak staan ze bij een herdenkingsmonument voor de gesneuvelden, zoals de bruine beuk op de Melkmarkt in Izegem. Deze beuk, geplant in 1920, is door zijn centrale positie en imposante afmetingen (23m hoog en een omtrek van 445 cm) beeldbepalend voor het plein. Vlakbij staat een gedenkteken voor de slachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

 

Meer dan de helft ervan zijn lindebomen. Andere vaak voorkomende soorten zijn de zomereik en de bruine beuk. In de voorbije decennia zijn een aantal vredesbomen voor de bijl gegaan en niet vervangen. In andere gevallen werd de oorspronkelijke boom na verloop van tijd vervangen door een nieuwe boom. Zo’n nieuw exemplaar lijkt misschien minder indrukwekkend, maar dit doet niets af aan de waarde die hij vertegenwoordigt. Per slot van rekening gaat het om levend erfgoed.

 

Vredessymbool

De aanplant van een vredesboom is ook een aanleiding om op 11 november extra activiteiten te organiseren. Om de deelnemende gemeenten daarbij te helpen, hebben de initiatiefnemers een inspiratiebrochure gemaakt. Naast informatie en tips, krijgt de lezer er tal van praktijkvoorbeelden en doorverwijzingen.

De gemeente Avelgem bijvoorbeeld plant een boom speciaal ter nagedachtenis van de burgerslachtoffers die honderd jaar geleden tijdens de gasaanvallen vielen. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog vielen er in Avelgem 273 burgerdoden door de gasaanvallen van zowel Duitsers als geallieerden. In een periode van drie weken kwam liefst 7 procent van de Avelgemse burgerbevolking om het leven. Met de vredesboom de gemeente hen en alle andere Avelgemse oorlogsslachtoffers blijvend herdenken.

De stad Zottegem d plant een vredesboom als symbool van hoop. Burgemeester Jenne De Potter: “Hoop op een wereld, 100 jaar na het einde van de Groote Oorlog, waarin wapens zwijgen en zwaarden omgesmeed blijven tot ploegscharen. Allicht nog een werk van lange adem, maar een boom wordt algauw honderd jaar en deze vredesboom mag het hopelijk meemaken.”

Een gelijkaardige vredesboodschap klinkt in Wuustwezel: “Door een vredesboom te planten, willen we niet enkel de oorlog herdenken, maar ook het belang van vrede belichten en koesteren. Vredesbomen staan voor standvastigheid, duurzaamheid en doorzettingsvermogen. Ze zijn een krachtig symbool, om barre tijden te doorstaan en te verslaan,” aldus cultuurbeleidscoördinator Sarah Kennis.

Winterlinde en zomereik

Na overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed koos het Agentschap Natuur en Bos voor de winterlinde en de zomereik. Deze boomsoorten worden sinds lang als vredes- of getuigenboom aangeplant. Ze worden heel oud en hebben een hoog herstellingsvermogen. Met die keuze leggen we ook een symbolische link naar het belang van de natuur in tijden van oorlog, hoe die natuur zelf de oorlog overleeft en zelfs nieuwe kansen biedt.

De hoogstammen worden door het Agentschap voor Natuur en Bos aangekocht in maat 14/16 met draadkluit. De takvrije hoogte van de stam is ongeveer 1,80 meter, de totale hoogte van de boom is ongeveer 4 meter. De vredesboom wordt het mooist als hij vrij kan uitgroeien. Op lange termijn moet u voor boomsoorten als zomereik en winterlinde toch rekenen op een ruimte-inname van 20 m breed en 20 m hoog. Daarbinnen is er het best geen concurrentie met andere bomen, zodat hij kan uitgroeien tot een mooie, solitaire boom.

 

Het Agentschap Natuur en Bos zal zelf vredesbomen aanplanten in de Galgebossen in Ieper/poperinge, het Polygoonbos in Zonnebeke, het Koppenbergbos in Oudenaarde, het Mastenbos in Kapellen, Drie Fonteinen/Houtembos in Vilvoorde en de Mechelse heide (Maasmechelen).

Voor meer details over de concrete uitvoering van het project kunt u terecht op www.natuurenbos.be/vredesbomen. Het Agentschap Natuur en Bos maakte ook een plantgids, een brochure met praktische tips om een vredesboom op een goede manier aan te planten.

Meer informatie vindt u op www.2014-18.be/vredesbomen.